Lương tâm - hối hận

Đạo đức nói rằng ý nghĩ và hành động của bạn phải là một - nhưng bạn sẽ thấy chẳng mấy người có ý nghĩ và hành động là một đâu. Không có cách thức khoa học để kiểm tra điều đó, bằng không thì chúng ta đã thấy rằng ngay cả những người chúng ta nghĩ là lương thiện, cũng không lương thiện. Nếu một người thực sự lương thiện và người đó nghe theo lương tâm xã hội của mình, người đó sẽ phát điên. Nếu người đó không phát điên, đấy chỉ là vì người đó đang xoay xở tìm lối ra đâu đó. Người đó phải có lối cửa sau nào đó trong cuộc sống của mình qua đó người đó có thể thoát ra và xả ra chứng điên của mình.

Lương tâm xã hội này không phải là lương tâm được ngụ ý trong lời kinh này. Đây là điều thứ nhất. Lương tâm mà lời kinh này nói tới là cái còn lại khi bạn nhìn vào bên trong bản thân mình sau khi bạn đã gạt lương tâm xã hội sang bên. Bạn loại bỏ tất cả các tầng mà xã hội trao cho, bạn gạt xã hội sang bên theo mọi cách. Bạn gạt tất cả mọi điều xã hội đã áp đặt lên bạn, bó buộc lên bạn, tất cả mọi ước định nó đã tạo ra trong bạn để cho thậm chí không có cái bóng nào của chúng rơi lên bạn, và thế rồi nếu bạn nhìn vào bên tron bản thân mình, bạn đi tới biết lương tâm thuộc vào bạn - theo cùng cách mà mắt bạn, tim bạn và não bạn thuộc vào bạn.

Lương tâm này là phần bản chất của cuộc sống của bạn. Một khi sự thuần khiết của nó đi vào sự chú ý của bạn và bạn đã phát hiện ra nghệ thuật lắng nghe nó, thế thì sẽ không có khác biệt gì giữa ý nghĩ và hành động trong cuộc sống của bạn. Thế thì người ta sẽ không bao giờ nói, “Tôi cảm thấy điều này đúng nhưng tôi lại làm cái gì đó khác.” Thế thì người đó sẽ chỉ làm điều người đó cảm thấy là đúng.

Socrates đã nói rằng hiểu biết là hành động: ông ấy nói về hiểu biết tới từ lương tâm đúng. Thế thì sẽ không có sự khác biệt giữa hiểu biết của bạn và việc làm của bạn. Và nếu có, hãy biết rõ rằng lương tâm bạn đang nói tới đó không phải của riêng bạn đâu. Kinh nghiệm về lương tâm bên trong đích thực là giống như kinh nghiệm bạn có về việc bỏng lửa; bạn không cho tay vào trong lửa bởi vì bạn biết rằng nó gây bỏng. Bạn không bao giờ nói, “Tôi biết rằng lửa gây bỏng, nhưng tôi bất lực - tôi vẫn cho tay vào lửa.” Người tuân theo tiếng nói của lương tâm riêng của mình là theo hệt cách mà một người muốn rời bỏ toà nhà bước qua cửa. Người đó không bao giờ nói, “Tôi biết chỗ có cửa, nhưng tôi bất lực. Chính điểm yếu của tôi là tôi vẫn cố gắng bước qua tường và làm vỡ sọ mình - nhưng tôi biết chỗ có cửa.” Không, con người của lương tâm đích thực không bao giờ có thể nói, “Tôi biết cái gì là đúng, nhưng tôi vẫn cứ làm điều sai.”

Trong trạng thái này của lương tâm đích thực, hiểu biết và hiện hữu, hiểu biết và hành động, là đồng nghĩa. Thế thì người ta không nói, rằng người đó biết giận dữ là xấu, nhưng “Phải làm gì? - nó cứ tới,” hay rằng người đó biết rằng chửi thề và nguyền rủa là xấu và sau đó người đó hối hận về điều đó nhưng, “Phải làm gì? - nó cứ xảy ra.” Hãy nhớ, trạng thái này của tâm trí là chỉ báo rằng hành động của bạn đang tới từ một chỗ còn hiểu biết của bạn đã không đạt tới chiều sâu của bạn.

Lương tâm hời hợt của bạn được xã hội dạy cho bạn. Nếu xã hội đã dạy bạn rằng giận dữ là xấu, thế thì bạn biết rằng giận dữ là xấu. Nhưng cá tính của bạn còn sâu hơn điều này: nó nổi giận và bạn cảm thấy bất lực về nó, bạn không có kiểm soát nào trên nó. Vâng, bạn có thể làm một điều mà mọi người với lương tâm giả phải thường xuyên làm, và đó là hối hận. Trước hết bạn sẽ giận dữ, và thế rồi bạn sẽ hối hận.

Và điều đáng quan tâm là ở chỗ dù bạn có hối hận nhiều thế nào, nó sẽ không làm biến đổi hành động của bạn. Ban ngày bạn giận dữ, ban tối bạn hối hận, sáng mai bạn sẽ lại trở nên giận dữ và đến tối bạn sẽ lại hối hận. Hối hận chỉ trở thành một phần tích hợp của giận dữ của bạn.
Nói chung, chúng ta nghĩ rằng một người hối hận là người tốt: “Ít nhất con người đáng thương này đã lấy làm tiếc là mình đã giận dữ. Chẳng bao giờ để ý rằng hôm nay người đó đã giận dữ và thế rồi người đó đã hối hận. Dần dần khi hiểu biết của người đó lớn lên qua việc hối hận, giận dữ của người đó sẽ dừng lại.” Nhưng thực tế lại chính là điều đối lập lại: người đó không hối hận bởi vì điều đó sẽ dừng người đó khỏi giận dữ, người đó hối hận bởi vì bản ngã của người đó cảm thấy đau là người đó đã giận dữ. Người đó xoá đi cảm giác đau bằng việc hối hận và thế rồi lại đứng trên cùng mảnh đất nơi người đó đã đứng trước khi người đó giận. Bây giờ người đó sẵn sàng giận dữ lần nữa.

Bạn cho rằng bạn là người tốt - và mọi người đều nghĩ theo cách này - bạn cho rằng bạn không bao giơ nổi giận, và nếu thỉnh thoảng bạn quả có nổi giận, đấy chỉ bởi vì người khác đang tạo ra sự khêu gợi cực đoan thế về nó. Bằng không thì điều đó đã là không thể được. Hay bạn nói bạn nổi giận để giúp cho người khác. Theo cách này, bạn tạo ra vô hạn điều hợp lí hoá để tự an ủi mình. Thế rồi, nếu sau rốt, bạn nổi giận, điều đó gây đau đớn. Bản ngã của bạn bị thu lại chẳng còn gì trong con mắt riêng của bạn. Bản ngã cảm thấy, “Điều gì đã xảy ra cho người tốt này? Điều đó có nghĩa là mình không phải là người tốt sao? Mình đã nổi giận rồi. Bây giờ cách duy nhất để sửa chữa hình ảnh tan nát của mình là hối hận. Cho nên bây giờ mình hối hận! Điều mình đã làm sai, nó thật tồi tệ. Mình không nên làm điều đó. Nó chỉ xảy ra. Nó là điều không thể quan niệm nổi, nhưng nó đã xảy ra. Nó đã mang định mệnh theo cách này, nó đã là số phận: mình trở nên vô ý thức, mình mất mọi lí trí. Tình huống đã gây ra nó.” Bạn tìm ra cả nghìn lẻ một cớ để hối hận và thú nhận rằng bạn đã làm điều gì đó sai.

Bạn có hiểu điều này nghĩa là gì không? Nó nghĩa là bạn nghĩ, “Thực tế, mình là người tốt chứ. Một điều xấu đã xảy ra, nhưng mình không phải là người xấu. Có sự khác biệt lớn giữa hành động xấu và là người xấu. Một cái lá có thể đã héo trên cây, nhưng điều đó không có nghĩa là toàn thể cái cây bị khô héo. Mình vẫn là người tốt. Một trong hàng triệu hành động có thể xấu, nhưng điều đó chẳng làm cho mình sai hay xấu.” Bằng việc hối hận, bạn ném đi một chiếc lá khô và cái cây lại vẫn xanh rờn. Bạn lại lắng động vào trong ý tưởng rằng, “Mình là người tốt. Một hành động xấu không làm cho mình xấu đâu. Ai mà chẳng phạm sai lầm? Hơn nữa, mình đã cảm thấy tiếc về nó rồi. Người xấu có bao giờ cảm thấy tiếc đâu? Mình thậm chí còn có thể cầu xin sự tha thứ.” Nhưng từ tất cả những điều này, điều bạn đang làm là cố gắng trở lại đích xác cùng trạng thái mà bạn đã có trước hành động giận dữ. Khoảnh khắc bạn trở lại điều đó, bạn lại ở cùng điểm mà từ đó bạn có thể giận dữ. Bạn sẽ lại giận nữa.

Hiện tượng mà bạn gọi là lương tâm chỉ đưa bạn vào trong kìm nén, mặc cảm, đạo đức giả. Nhưng nó có ích cho xã hội bởi vì thế thì xã hội có thể có loại kiểm soát nào đó lên bạn.

Đạo đức nói rằng ý nghĩ và hành động của bạn phải là một - nhưng bạn sẽ thấy chẳng mấy người có ý nghĩ và hành động là một đâu. Không có cách thức khoa học để kiểm tra điều đó, bằng không thì chúng ta đã thấy rằng ngay cả những người chúng ta nghĩ là lương thiện, cũng không lương thiện. Nếu một người thực sự lương thiện và người đó nghe theo lương tâm xã hội của mình, người đó sẽ phát điên. Nếu người đó không phát điên, đấy chỉ là vì người đó đang xoay xở tìm lối ra đâu đó. Người đó phải có lối cửa sau nào đó trong cuộc sống của mình qua đó người đó có thể thoát ra và xả ra chứng điên của mình.

Lương tâm xã hội này không phải là lương tâm được ngụ ý trong lời kinh này. Đây là điều thứ nhất. Lương tâm mà lời kinh này nói tới là cái còn lại khi bạn nhìn vào bên trong bản thân mình sau khi bạn đã gạt lương tâm xã hội sang bên. Bạn loại bỏ tất cả các tầng mà xã hội trao cho, bạn gạt xã hội sang bên theo mọi cách. Bạn gạt tất cả mọi điều xã hội đã áp đặt lên bạn, bó buộc lên bạn, tất cả mọi ước định nó đã tạo ra trong bạn để cho thậm chí không có cái bóng nào của chúng rơi lên bạn, và thế rồi nếu bạn nhìn vào bên tron bản thân mình, bạn đi tới biết lương tâm thuộc vào bạn - theo cùng cách mà mắt bạn, tim bạn và não bạn thuộc vào bạn.

Lương tâm này là phần bản chất của cuộc sống của bạn. Một khi sự thuần khiết của nó đi vào sự chú ý của bạn và bạn đã phát hiện ra nghệ thuật lắng nghe nó, thế thì sẽ không có khác biệt gì giữa ý nghĩ và hành động trong cuộc sống của bạn. Thế thì người ta sẽ không bao giờ nói, “Tôi cảm thấy điều này đúng nhưng tôi lại làm cái gì đó khác.” Thế thì người đó sẽ chỉ làm điều người đó cảm thấy là đúng.

Socrates đã nói rằng hiểu biết là hành động: ông ấy nói về hiểu biết tới từ lương tâm đúng. Thế thì sẽ không có sự khác biệt giữa hiểu biết của bạn và việc làm của bạn. Và nếu có, hãy biết rõ rằng lương tâm bạn đang nói tới đó không phải của riêng bạn đâu. Kinh nghiệm về lương tâm bên trong đích thực là giống như kinh nghiệm bạn có về việc bỏng lửa; bạn không cho tay vào trong lửa bởi vì bạn biết rằng nó gây bỏng. Bạn không bao giờ nói, “Tôi biết rằng lửa gây bỏng, nhưng tôi bất lực - tôi vẫn cho tay vào lửa.” Người tuân theo tiếng nói của lương tâm riêng của mình là theo hệt cách mà một người muốn rời bỏ toà nhà bước qua cửa. Người đó không bao giờ nói, “Tôi biết chỗ có cửa, nhưng tôi bất lực. Chính điểm yếu của tôi là tôi vẫn cố gắng bước qua tường và làm vỡ sọ mình - nhưng tôi biết chỗ có cửa.” Không, con người của lương tâm đích thực không bao giờ có thể nói, “Tôi biết cái gì là đúng, nhưng tôi vẫn cứ làm điều sai.”

Trong trạng thái này của lương tâm đích thực, hiểu biết và hiện hữu, hiểu biết và hành động, là đồng nghĩa. Thế thì người ta không nói, rằng người đó biết giận dữ là xấu, nhưng “Phải làm gì? - nó cứ tới,” hay rằng người đó biết rằng chửi thề và nguyền rủa là xấu và sau đó người đó hối hận về điều đó nhưng, “Phải làm gì? - nó cứ xảy ra.” Hãy nhớ, trạng thái này của tâm trí là chỉ báo rằng hành động của bạn đang tới từ một chỗ còn hiểu biết của bạn đã không đạt tới chiều sâu của bạn.

Lương tâm hời hợt của bạn được xã hội dạy cho bạn. Nếu xã hội đã dạy bạn rằng giận dữ là xấu, thế thì bạn biết rằng giận dữ là xấu. Nhưng cá tính của bạn còn sâu hơn điều này: nó nổi giận và bạn cảm thấy bất lực về nó, bạn không có kiểm soát nào trên nó. Vâng, bạn có thể làm một điều mà mọi người với lương tâm giả phải thường xuyên làm, và đó là hối hận. Trước hết bạn sẽ giận dữ, và thế rồi bạn sẽ hối hận.

Và điều đáng quan tâm là ở chỗ dù bạn có hối hận nhiều thế nào, nó sẽ không làm biến đổi hành động của bạn. Ban ngày bạn giận dữ, ban tối bạn hối hận, sáng mai bạn sẽ lại trở nên giận dữ và đến tối bạn sẽ lại hối hận. Hối hận chỉ trở thành một phần tích hợp của giận dữ của bạn.
Nói chung, chúng ta nghĩ rằng một người hối hận là người tốt: “Ít nhất con người đáng thương này đã lấy làm tiếc là mình đã giận dữ. Chẳng bao giờ để ý rằng hôm nay người đó đã giận dữ và thế rồi người đó đã hối hận. Dần dần khi hiểu biết của người đó lớn lên qua việc hối hận, giận dữ của người đó sẽ dừng lại.” Nhưng thực tế lại chính là điều đối lập lại: người đó không hối hận bởi vì điều đó sẽ dừng người đó khỏi giận dữ, người đó hối hận bởi vì bản ngã của người đó cảm thấy đau là người đó đã giận dữ. Người đó xoá đi cảm giác đau bằng việc hối hận và thế rồi lại đứng trên cùng mảnh đất nơi người đó đã đứng trước khi người đó giận. Bây giờ người đó sẵn sàng giận dữ lần nữa.

Bạn cho rằng bạn là người tốt - và mọi người đều nghĩ theo cách này - bạn cho rằng bạn không bao giơ nổi giận, và nếu thỉnh thoảng bạn quả có nổi giận, đấy chỉ bởi vì người khác đang tạo ra sự khêu gợi cực đoan thế về nó. Bằng không thì điều đó đã là không thể được. Hay bạn nói bạn nổi giận để giúp cho người khác. Theo cách này, bạn tạo ra vô hạn điều hợp lí hoá để tự an ủi mình. Thế rồi, nếu sau rốt, bạn nổi giận, điều đó gây đau đớn. Bản ngã của bạn bị thu lại chẳng còn gì trong con mắt riêng của bạn. Bản ngã cảm thấy, “Điều gì đã xảy ra cho người tốt này? Điều đó có nghĩa là mình không phải là người tốt sao? Mình đã nổi giận rồi. Bây giờ cách duy nhất để sửa chữa hình ảnh tan nát của mình là hối hận. Cho nên bây giờ mình hối hận! Điều mình đã làm sai, nó thật tồi tệ. Mình không nên làm điều đó. Nó chỉ xảy ra. Nó là điều không thể quan niệm nổi, nhưng nó đã xảy ra. Nó đã mang định mệnh theo cách này, nó đã là số phận: mình trở nên vô ý thức, mình mất mọi lí trí. Tình huống đã gây ra nó.” Bạn tìm ra cả nghìn lẻ một cớ để hối hận và thú nhận rằng bạn đã làm điều gì đó sai.

Bạn có hiểu điều này nghĩa là gì không? Nó nghĩa là bạn nghĩ, “Thực tế, mình là người tốt chứ. Một điều xấu đã xảy ra, nhưng mình không phải là người xấu. Có sự khác biệt lớn giữa hành động xấu và là người xấu. Một cái lá có thể đã héo trên cây, nhưng điều đó không có nghĩa là toàn thể cái cây bị khô héo. Mình vẫn là người tốt. Một trong hàng triệu hành động có thể xấu, nhưng điều đó chẳng làm cho mình sai hay xấu.” Bằng việc hối hận, bạn ném đi một chiếc lá khô và cái cây lại vẫn xanh rờn. Bạn lại lắng động vào trong ý tưởng rằng, “Mình là người tốt. Một hành động xấu không làm cho mình xấu đâu. Ai mà chẳng phạm sai lầm? Hơn nữa, mình đã cảm thấy tiếc về nó rồi. Người xấu có bao giờ cảm thấy tiếc đâu? Mình thậm chí còn có thể cầu xin sự tha thứ.” Nhưng từ tất cả những điều này, điều bạn đang làm là cố gắng trở lại đích xác cùng trạng thái mà bạn đã có trước hành động giận dữ. Khoảnh khắc bạn trở lại điều đó, bạn lại ở cùng điểm mà từ đó bạn có thể giận dữ. Bạn sẽ lại giận nữa.

Hiện tượng mà bạn gọi là lương tâm chỉ đưa bạn vào trong kìm nén, mặc cảm, đạo đức giả. Nhưng nó có ích cho xã hội bởi vì thế thì xã hội có thể có loại kiểm soát nào đó lên bạn.