Gosa Hoyen hay nói, “Khi mọi người hỏi tôi thiền
giống cái gì, tôi kể cho họ câu chuyện này:
Để ý thấy rằng bố mình đã già đi, con của kẻ trộm
đề nghị ông bố dạy cho anh ta trộm đêm để cho
anh ta có thể đảm đương công việc gia đình sau
khi bố đã nghỉ.
Ông bố đồng ý, và đêm đó họ cùng đào tường
khoét vách vào trộm một nhà.
Mở chiếc rương lớn ra ông bố bảo đứa con chui
vào để lấy quần áo. Ngay khi đứa con đã chui
vào, ông bố khoá trái cái rương lại và làm ầm ĩ
để cho cả nhà thức dậy. Thế rồi ông ta im lặng
chuồn mất.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra. Thế rồi
một ý nghĩ chợt loé lên trong anh ta - anh ta làm
tiếng động như tiếng mèo. Gia đình này bảo
người hầu cầm cây nến tới kiểm tra lại chiếc
rương.
Khi nắp rương vừa được mở khoá ra thì anh
chàng nhảy vọt ra, thổi tắt cây nến, xô qua người
hầu khiếp hãi và chạy mất. Mọi người đuổi theo
người đó.
Để ý thấy một chiếc giếng ngay bên cạnh đường,
anh chàng ném xuống đó một tảng đá lớn, rồi ẩn
vào trong bóng tối. Những người đuổi theo tụ tập
quanh giếng cố gắng xem tên trộm bị chết đuối.
Khi anh chàng này về tới nhà, anh ta rất giận bố
mình và cố gắng kể lại câu chuyện. Nhưng ông bố
nói, ‘Đừng bận tâm kể chi tiết cho ta nữa. Con
đang ở đây - con đã học xong nghệ thuật rồi.’”
Bản thể là một, thế giới là nhiều, và giữa hai điều này là
tâm trí bị phân chia, tâm trí nhị nguyên. Cũng giống như cây
lớn, cây sồi cổ đại: thân cây là một, thế rồi cây chia thành
hai nhánh chính, phân nhánh chính mà từ đó cả nghìn lẻ một
phân nhánh phát triển ra. Bản thể cũng tựa như thân cây -
cái một, bất nhị. Tâm trí là phân nhánh đầu tiên tại đó cây
chia làm đôi, trở thành nhị nguyên, trở thành biện chứng:
chính đề và phản đề, đàn ông và đàn bà, âm và dương, ngày
và đêm, Thượng đế và Quỉ, Yoga và Thiền. Tất cả các nhị nguyên của
thế giới về cơ bản đều là trong nhị nguyên của
tâm trí, và dưới nhị nguyên này là cái một của hiện hữu. Nếu
bạn trượt xuống dưới, dưới nhị nguyên, bạn sẽ thấy cái một -
gọi nó là Thượng đế, gọi nó là niết bàn hay bất kì cái gì bạn
thích cũng được. Nếu bạn đi lên cao hơn qua nhị nguyên,
bạn đi tới thế giới nhiều triệu nguyên.
Đây là một trong những điều sáng suốt cơ bản nhất cần
phải được hiểu - rằng tâm trí không phải là cái một. Do đó
bất kì cái gì bạn thấy qua tâm trí cũng đều trở thành hai.
Điều đó cũng giống như tia sáng trắng đi qua lăng kính: nó
lập tức bị phân ra thành bẩy mầu và cầu vồng được tạo ra.
Trước khi nó đi vào lăng kính, nó là một, qua lăng kính nó
bị phân chia và mầu trắng biến mất trong bẩy mầu của cầu
vồng.
Thế giới này là cầu vồng, tâm trí là lăng kính, và bản thể
là tia sáng trắng.
Nghiên cứu hiện đại đã đi tới một sự kiện rất có ý nghĩa,
một trong những điều có ý nghĩa nhất trong thế kỉ này, và đó
là việc bạn không có một não, bạn có hai não. Bộ não của
bạn được phân chia thành hai bán cầu não, bán cầu phải và
bán cầu trái. Bán cầu phải được nối với bên trái, còn bán cầu
trái được nối với bên phải, chéo nhau. Bán cầu phải là trực
giác, phi logic, vô lí, thơ ca, theo Platon, tưởng tượng, lãng
mạn, huyền môn, tôn giáo; bán cầu trái là logic, hợp lí, toán
học, theo Aristotle, khoa học, tính toán. Hai bán cầu này
thường xuyên xung đột nhau. Chính trị trên thế giới là bên
trong bạn, chính trị lớn nhất trên thế giới là bên trong bạn.
Bạn có thể không nhận biết về nó nhưng một khi bạn trở nên
nhận biết, điều thực cần phải làm là ở đâu đó giữa hai não
này.
Tay trái có liên quan tới bán cầu phải; đó là trực giác,
tưởng tượng, huyền môn, thơ ca, tôn giáo. Tay trái bị lên án
rất nhiều. Xã hội là của những người thuận tay phải; tay phải
có nghĩa là bán cầu trái. Mười phần trăm trẻ con được sinh
ra là thuận tay trái, nhưng chúng bị buộc phải thuận tay phải.
Trẻ con được sinh ra thuận tay trái về cơ bản là phi logic,
trực giác, không toán học, không Euclid. Chúng là nguy
hiểm cho xã hội; xã hội buộc chúng theo đủ mọi cách phải
trở thành thuận tay phải. Đây cũng không chỉ là vấn đề
thuận tay, đây còn là vấn đề của chính trị bên trong; đứa trẻ
thuận tay trái hoạt động qua bán cầu não phải. Điều đó xã
hội không thể cho phép được, điều đó là nguy hiểm; nó phải
bị dừng lại trước khi mọi việc đi quá xa.
Có nghi ngờ rằng ban đầu tỉ lệ phải là năm mươi- năm
mươi, trẻ con thuận tay trái năm mươi phần trăm và trẻ con
thuận tay phải năm mươi phần trăm. Nhưng nhóm tay phải
đã thống trị quá lâu cho nên dần dần tỉ lệ đã tụt xuống mười
phần trăm và chín mươi phần trăm. Ngay trong số các bạn ở
đây, nhiều người là thuận tay trái nhưng bạn có thể không
biết về điều đó. Bạn có thể viết bằng tay phải và làm việc
bằng tay phải, nhưng hồi nhỏ bạn có thể đã bị buộc phải
thuận tay phải. Đây là thủ đoạn, bởi vì một khi bạn trở nên
thuận tay phải, bán cầu trái của bạn bắt đầu hoạt động. Bán
cầu trái là lí trí, bán cầu phải là vượt ra ngoài lí trí. Hoạt
động của nó không phải là toán học - nó hoạt động trong
chớp nhoáng, nó là trực giác, rất duyên dáng, nhưng bất hợp
lí.
Thiểu số thuận tay trái là thiểu số bị áp bức nhất trên thế
giới, thậm chí còn bị áp bức hơn cả người da đen, thậm chí
còn hơn cả người nghèo. Bây giờ nếu bạn hiểu phân chia
này thì bạn có thể hiểu nhiều điều. Tư sản và vô sản: vô sản
bao giờ cũng hoạt động qua bán cầu não phải, người nghèo trực giác
hơn. Đi về người nguyên thuỷ, họ trực giác hơn.
Người càng nghèo, càng kém trí tuệ - và đó là điều gây ra
cái nghèo của người đó. Bởi vì người đó kém trí tuệ nên
người đó không thể nào cạnh tranh được trong thế giới của lí
trí. Người đó kém ăn nói hơn khi phải dùng tới ngôn ngữ,
dùng tới lí trí, dùng tới tính toán. Người đó gần như là người
đần - điều đó có thể là nguyên nhân cho con người người đó
là nghèo nàn.
Còn người giầu hoạt động qua bán cầu não trái; người
đó tính toán nhiều hơn, số học trong đủ mọi thứ, tinh ranh,
láu cá, logic, lập kế hoạch. Đó có thể là lí do tại sao người
đó giầu.
Bây giờ vô sản và tư sản không thể biến mất bởi cách
mạng cộng sản được, không, bởi vì cách mạng cộng sản là
do cùng người thực hiện. Sa hoàng cai trị nước Nga; ông ta
cai trị nó qua bán cầu não trái. Thế rồi ông ta bị Lenin thay
thế, người lại có cùng kiểu. Thế rồi Lenin bị Stalin thay thế,
người lại càng cùng kiểu hơn. Cách mạng là sai bởi vì sâu
phía dưới vẫn là cùng kiểu người cai trị - người cai trị và
người bị cai trị là như nhau; người bị cai trị mang tính chất
bán cầu phải. Cho nên bất kì cái gì bạn làm trong thế giới
bên ngoài đều thực sự không khác nhau, nó là nông cạn.
Cùng điều đó áp dụng cho đàn ông và đàn bà. Đàn bà là
người bán cầu phải, đàn ông là người bán cầu trái. Đàn ông
đã thống trị đàn bà trong nhiều thế kỉ. Bây giờ một vài phụ
nữ đang nổi dậy, nhưng điều khôi hài là ở chỗ những người
này vẫn là cùng kiểu đàn bà. Trong thực tế họ lại hệt như
đàn ông: hợp lí, biện luận, kiểu Aristotle.
Có thể là một ngày nào đó, như khi cách mạng cộng sản
đã thành công ở Nga và Trung quốc, một ngày nào đó ở đâu
đó, có thể là ở Mĩ, đàn bà có thể thành công và lật đổ đàn
ông. Nhưng vào lúc đàn bà thành công, đàn bà sẽ không còn
là đàn bà nữa; họ sẽ trở thành kiểu bán cầu trái vào lúc đó.
Bởi vì để tranh đấu với người tính toán, và để tranh đấu với
đàn ông, bạn phải giống như đàn ông, hung hăng.
Chính hung hăng đó được biểu lộ khắp trên thế giới
trong công cuộc giải phóng phụ nữ. Những đàn bà đã trở
thành một phần của phong trào giải phóng đó là rất hung
hăng; họ đang làm mất đi mọi vẻ duyên dáng, tất cả những
cái bắt nguồn từ trực giác. Bởi vì nếu bạn phải tranh đấu với
đàn ông, bạn phải học cùng thủ đoạn, nếu bạn phải tranh đấu
với đàn ông, bạn phải tranh đấu với cùng kĩ thuật. Tranh đấu
với ai đó là rất nguy hiểm vì bạn trở thành giống như kẻ thù
của mình.
Đó là một trong những vấn đề lớn nhất của lịch sử loài
người. Một khi bạn tranh đấu với ai đó, dần dần bạn phải
dùng cùng kĩ thuật và theo cùng cách. Kẻ thù có thể bị đánh
bại, nhưng vào lúc nó bị đánh bại, bạn đã trở thành kẻ thù
của riêng mình. Stalin còn sa hoàng hơn bất kì sa hoàng nào,
bạo hành hơn bất kì sa hoàng nào. Tất nhiên, vấn đề phải là
như vậy: để lật đổ sa hoàng, cần phải có những người rất
bạo hành, còn bạo hành hơn cả bản thân sa hoàng. Chỉ họ
mới trở thành các nhà cách mạng, mới leo lên đỉnh. Lúc họ
đạt tới, bản thân họ đã trở thành sa hoàng rồi - và xã hội tiếp
tục theo cùng cách này. Chỉ những thứ nông cạn mới thay
đổi; sâu bên dưới xung đột vẫn cứ còn.
Xung đột là ở bên trong con người. Chừng nào nó còn
chưa được giải quyết ở đó thì nó không thể nào được giải
quyết ở bất kì đâu cả. Chính trị là ở bên trong bạn, nó là ở
giữa hai phần của tâm trí bạn.
Có một cầu nối rất nhỏ. Nếu cầu đó bị gẫy bởi tai nạn
nào đó, bởi một khiếm khuyết vật lí nào đó hay một cái gì đó khác,
người này bị chia chẻ, người này trở thành hai
người và hiện tượng tinh thần phân liệt hay nhân cách chia
chẻ xuất hiện. Nếu cầu này bị gẫy - và cầu này rất mong
manh - thế thì bạn trở thành hai, bạn hành xử giống như hai
người. Buổi sáng bạn rất đáng yêu, rất hay, buổi tối bạn rất
cáu kỉnh, hoàn toàn khác. Và bạn không nhớ buổi sáng của
mình - làm sao bạn có thể nhớ được? - tâm trí khác đã hoạt
động và người này trở thành hai người. Nếu cây cầu này
được làm mạnh thêm nhiều đến mức hai tâm trí biến mất
như là hai và trở thành một, thế thì tích hợp, thế thì kết tinh
phát sinh. Điều George Gurdjieff hay nói về kết tinh bản thể
không là gì khác hơn hai tâm trí này đã trở thành một, gặp
gỡ của nam và nữ bên trong, gặp gỡ của âm và dương, gặp
gỡ của trái và phải, gặp gỡ của logic và phi logic, gặp gỡ của
Plato và Aristotle.
Nếu bạn có thể hiểu được phân nhánh cơ sở này trong
cây cuộc sống của mình, thế thì bạn có thể hiểu tất cả những
xung đột vẫn diễn ra quanh bạn và bên trong bạn.
Để tôi kể cho bạn một giai thoại:
Trong người Đức, người Berlin được coi là hình ảnh thu
nhỏ của tính cục cằn và hiệu quả của người Phổ, trong khi
người Vienna lại là tinh hoa của cái duyên dáng và bất cẩn
của người Áo.
Có một câu chuyện về một người Berlin đến thăm
Vienna, bị lạc đường và đang cần hướng dẫn. Người Berlin
đó sẽ làm gì? Ông ta tóm lấy ve áo của người Vienna đầu
tiên đi ngang qua và sủa lên, “Bưu điện, ở đâu?”
Người Vienna giật nẩy mình cẩn thận gỡ nắm tay của
người kia ra, vuốt lại vạt áo và nói một cách lễ phép, “Thưa
ngài, đáng ra ngài nên lịch sự hơn khi lại gần tôi một cách lễ
phép và nói, ‘Thưa ngài, nếu ngài có thời gian và nếu ngẫu
nhiên ngài biết, xin ngài chỉ cho tôi Bưu điện.’”
Người Berlin nhìm chòng chọc một lát rồi lầu bầu, “Thà
lạc còn hơn!” rồi huỳnh huỵch bỏ đi.
Chính người Vienna đó về sau lại đến thăm Berlin và
hoá ra là bây giờ chính ông ấy lại phải đi tìm Bưu điện. Tiến
lại gần một người Berlin ông ta nói một cách lễ phép, “Thưa
ngài, nếu ngài có thời gian và nếu ngẫu nhiên ngài biết, xin
ngài chỉ cho tôi Bưu điện.”
Nhanh nhẹn như một cái máy người Berlin trả lời,
“Thẳng phía trước, tiến lên hai khối nhà, rẽ ngay sang phải,
tiến thêm một khối nhà, đi qua phố, nửa rẽ sang phải, bước
bên trái qua đường tầu hoả, đi qua quầy báo vào tầng dưới
của Bưu điện.”
Người Vienna, còn ngơ ngác chưa hiểu ra, dẫu sao vẫn
lầm bầm, “Một nghìn lần cám ơn, thưa ngài,” trong khi
người Berlin tò mò vồ lấy vạt áo người kia và hô lên, “Đừng
cám ơn làm gì, nhắc lại lời hướng dẫn đi!”
Tâm trí nam, người Berlin; tâm trí nữ, người Vienna...
Tâm trí nữ có vẻ duyên dáng, tâm trí nam có tính hiệu quả.
Và tất nhiên, trong quá trình dài, nếu có tranh đấu thường
xuyên, tính duyên dáng nhất định sẽ bị thất bại. Tâm trí hiệu
quả sẽ thắng bởi vì thế giới này hiểu ngôn ngữ của toán học,
không phải của tình yêu. Nhưng khoảnh khắc tính hiệu quả
thắng thế tính duyên dáng, bạn đã làm mất đi cái gì đó cực
kì giá trị: bạn đã đánh mất tiếp xúc với bản thể riêng của
mình. Bạn có thể trở thành rất hiệu quả nhưng bạn sẽ không
còn là con người thực nữa. Bạn sẽ trở thành cái máy, một
thứ tựa rô bốt.
Bởi vì điều này mà thường xuyên có xung đột giữa đàn
ông và đàn bà. Họ không thể nào tách biệt mãi, họ phải đi
vào trong mối quan hệ với nhau nhiều lần. Nhưng họ không
thể nào cùng nhau được. Tranh đấu không phải là bên ngoài,
tranh đấu là ở bên trong bạn. Và đây là hiểu biết của tôi:
chừng nào bạn còn chưa giải quyết xong tranh đấu bên trong
của bạn giữa bán cầu trái và phải, bạn sẽ không bao giờ có
thể an bình trong tình yêu, không bao giờ - bởi vì tranh đấu
bên trong sẽ được phản xạ ra bên ngoài. Nếu bạn đang tranh
đấu bên trong và bạn đồng nhất với bán cầu trái, bán cầu lí
trí, và liên tục cố gắng áp đảo bán cầu phải, bạn sẽ cố gắng
làm cùng điều đó với người đàn bà bạn yêu. Nếu người đàn
bà đang liên tục tranh đấu với lí do riêng của mình ở bên
trong, cô ấy sẽ liên tục tranh đấu với người đàn ông cô ấy
yêu.
Tất cả các mối quan hệ - gần như tất cả, ngoại lệ là có
thể bỏ qua được, có thể không tính tới - đều trở thành xấu.
Lúc đầu chúng là đẹp. Lúc đầu bạn không phô bầy thực tại,
lúc đầu bạn giả vờ. Một khi mối quan hệ được thiết lập và
bạn thảnh thơi, xung đột bên trong của bạn sủi bọt lên và bắt
đầu phản chiếu vào mối quan hệ của bạn - thế thì tranh đấu,
thế thì cả nghìn lẻ một cách cãi cọ lẫn nhau, phá huỷ lẫn
nhau. Do đó mới có hấp dẫn tới đồng dục. Bất kì khi nào xã
hội đã trở nên bị phân chia quá nhiều giữa đàn ông và đàn
bà, đồng dục lại bột phát tức thì. Bởi vì ít nhất đàn ông trong
tình yêu với đàn ông không có nhiều xung đột nhau. Mối
quan hệ tình yêu không thể rất thoả mãn, không thể dẫn tới
những khoảnh khắc cực kì phúc lạc và cực thích, nhưng ít
nhất thì nó cũng không xấu như mối quan hệ giữa đàn ông
và đàn bà. Đàn bà trở thành đồng tính nữ bất kì khi nào xung
đột trở nên quá nhiều, bởi vì ít nhất thì mối quan hệ tình yêu
giữa hai người phụ nữ cũng không vào sâu trong xung đột
đến thế. Người giống nhau gặp người giống nhau, họ có thể
hiểu lẫn nhau.
Vậy đấy, hiểu biết là có thể, nhưng hấp dẫn bị mất, tính
cực bị mất. Đấy là cái giá rất lớn. Hiểu biết là có thể nhưng
toàn bộ căng thẳng, thách thức bị mất. Nếu bạn chọn thách
thức, thế thì xung đột tới, bởi vì vấn đề thực là ở đâu đó bên
trong bạn. Chừng nào bạn còn chưa giải quyết được nó,
chừng nào bạn còn chưa đi tới hài hoà sâu sắc giữa tâm trí
nữ tính và nam tính của mình, bạn sẽ không thể yêu được.
Mọi người tới tôi và họ hỏi cách đi sâu vào trong mối
quan hệ. Tôi bảo họ, “Trước hết, đi sâu vào thiền đi. Chừng
nào bạn còn chưa giải quyết được bên trong bản thân mình,
bạn sẽ còn tạo ra nhiều vấn đề hơn là bạn đã có.” Nếu bạn đi
vào trong mối quan hệ, tất cả các vấn đề của bạn sẽ được
nhân lên. Chỉ quan sát thôi. Điều vĩ đại nhất và đẹp đẽ nhất
trên trái đất này là tình yêu, nhưng bạn có thể tìm thấy cái gì
xấu xa hơn, địa ngục hơn là nó không?
Mulla Nasruddin có lần đã bảo tôi, “Thế này, tôi đã phải
lảng tránh cái ngày độc địa này nhiều tháng rồi, nhưng lần
này thì tôi phải đi vào.”
“Đến nha sĩ hay bác sĩ?” tôi hỏi.
“Không,” người đó nói, “Tôi sắp cưới vợ.”
Mọi người né tránh hôn nhân, mọi người lảng tránh nó.
Khi một ngày nào đó họ thấy là không thể nào thoát khỏi nó,
chỉ thế thì họ mới thảnh thơi.
Vấn đề là ở đâu? Tại sao mọi người sợ dính líu sâu vào
thế? Dính líu lập tức tạo ra sợ hãi; cam kết lập tức tạo ra sợ
hãi - và con người hiện đại muốn dục nhưng không muốn có
yêu.
Một phụ nữ bảo với tôi rằng cô ấy muốn dục với người
lạ. Du hành trên tầu hoả, gặp một người lạ, thế thì được,
nhưng không với thậm chí ai đó là bạn bè hay quen thuộc.
Tôi hỏi, “Sao vậy?” Cô ấy nói rằng một khi bạn làm tình với
ai đó đã biết bạn, rắc rối nào đó bắt đầu. Trên tầu hoả, trong
cuộc hành trình, bạn gặp gỡ, làm tình, bạn thậm chí không
biết đến tên người kia là gì, người đó là ai, người đó từ đâu
tới. Bạn xuống tầu khi ga xuống của bạn tới và người đó đi
mất, quên nhau mãi mãi. Người đó chẳng để lại dấu vết gì,
bạn hoàn toàn vẫn còn sạch sẽ. Bạn đi ra khỏi nó hoàn toàn
sạch sẽ và không dấu vết gì.
Tôi có thể hiểu được. Đây là khó khăn của toàn bộ tâm
trí hiện đại. Tất cả các mối quan hệ đều dần dần trở thành
tuỳ tiện. Mọi người sợ mọi loại cam kết bởi vì ít nhất họ
cũng nhận ra một điều từ kinh nghiệm cay đắng: bất kì khi
nào bạn trở nên có quan hệ quá nhiều, thực tại bột phát, và
xung đột bên trong của bạn bắt đầu bị người khác phản xạ
lại. Và thế thì cuộc sống trở thành xấu xí, khủng khiếp,
không thể dung thứ được.
Có lần chuyện này xảy ra: Tôi đang ngồi với mấy người
bạn trong sân khu kí túc xá đại học. Một trong các thầy giáo
nói, “Vào cái ngày đám cưới của tôi xảy ra...”
Nhưng một thầy giáo khác lập tức dừng ông ấy lại và
nói, “Xin lỗi để đính chính, nhưng vấn đề như hôn nhân,
tiếp tân, ăn tối, và mọi thứ tự nhiên thế vẫn cứ xảy ra. Đấy
chỉ là tai hoạ xảy ra thôi. Các thầy có thấy sự phân biệt
không? Xin đừng nói, ‘Vào cái ngày hôn nhân của tôi xảy ra
hay vào cái ngày đám cưới của tôi xảy ra.’”
Người kia là thầy giáo ngôn ngữ và tất nhiên ông ấy
cũng đúng. Nhưng người thứ nhất nói, “Vâng, nhiều, nhiều
thứ...” và lại bắt đầu. “Và như tôi đã nói, cái ngày đám cưới
của tôi xảy ra ... đấy là tai hoạ.”
Nếu bạn ở ngoài hôn nhân, nó có thể trông giống như ốc
đảo đẹp trong sa mạc, nhưng khi bạn tới gần hơn, ốc đảo bắt
đầu khô cằn và biến mất. Một khi bạn bị bắt vào trong đó,
nó là sự giam cầm. Nhưng nhớ, giam cầm không tới từ
người kia, nó tới từ bên trong bạn.
Nếu bán cầu não trái thống trị bạn, bạn sẽ sống một cuộc
sống rất thành công, thành công đến mức vào lúc bạn bốn
mươi tuổi bạn sẽ mang ung bướu; vào lúc bạn bốn mươi
nhăm tuổi, bạn sẽ bị ít nhất là một hay hai cơn đau tim; vào
lúc bạn năm mươi tuổi, bạn sẽ gần chết - nhưng chết một
cách thành công. Bạn có thể trở thành nhà khoa học vĩ đại
nhưng bạn sẽ không bao giờ trở thành con người vĩ đại. Bạn
có thể tích luỹ đủ của cải nhưng bạn sẽ mất tất cả những cái
có giá trị. Bạn có thể chinh phục toàn thế giới như
Alexander nhưng lãnh thổ bên trong của bạn sẽ vẫn còn
không được chinh phục.
Có nhiều hấp dẫn để đi theo bán cầu não trái - đó là não
phàm tục. Nó bận tâm tới mọi đồ vật: ô tô, nhà cửa, tiền bạc,
danh vọng. Đó là khuynh hướng của người mà ở Ấn Độ
chúng ta gọi là grihastha, người nội trợ.
Bán cầu não phải có khuynh hướng là sannyasin, người
quan tâm nhiều hơn tới bản thể bên trong của riêng mình, an
bình bên trong của mình, phúc lạc của mình, và ít quan tâm
tới các đồ vật. Nếu chúng tới một cách dễ dàng, tốt; nếu
chúng không tới thì thế cũng tốt. Người đó quan tâm nhiều
tới khoảnh khắc này, ít quan tâm tới tương lai; quan tâm
nhiều tới tính thơ ca của cuộc sống, ít quan tâm tới số học
của nó.
Tôi đã từng nghe một giai thoại:
Finkelstein đã đạt được thành công bất thình lình trong
cuộc đua và Muscovitz, hoàn toàn hiểu được, thấy thèm
muốn.
“Finkelstein, anh đã làm thế nào vậy?” người đó hỏi.
“Dễ lắm,” Finkelstein nói, “đấy là mơ thôi.”
“Mơ à?”
“Đúng đấy. Tôi đã tính đánh cược về ba con ngựa,
nhưng tôi không chắc về con ngựa thứ ba. Thế rồi đêm hôm
trước tôi đã mơ rằng một thiên thần đứng trên đầu giường
tôi và nói, ‘Ta ban phúc lành cho con, Finkelstein, bẩy lần
bẩy phúc lành cho con.’ Khi tôi tỉnh dậy tôi hiểu rằng bẩy
lần bẩy là bốn mươi tám và rằng con ngựa số bốn mươi tám
là Giấc mơ thiên đường. Tôi đã lấy Giấc mơ thiên đường
làm con ngựa thứ ba trong đánh cược của mình và tôi hoàn
thành việc đó, chỉ đơn giản hoàn thành nó.”
Muscovitz nói, “Nhưng Finkelstein, bẩy lần bẩy là bốn
chín chứ!”
Và Finkelstein nói, “Vậy thì anh là nhà toán học rồi.”
Bao giờ cũng có cách đi theo cuộc sống qua số học, và
không có cách khác để đi theo cuộc sống qua mơ và linh
ảnh. Chúng hoàn toàn khác nhau.
Mới hôm nọ một ai đó đã hỏi, “Liệu có ma, tiên và
những điều như vậy không nhỉ?” Có đấy, có chúng - nếu
bạn đi qua bán cầu não phải thì chúng có, nếu bạn đi qua
bán cầu não trái thì chúng không có. Tất cả trẻ con đều
thuộc loại bán cầu phải, chúng thấy ma và tiên khắp xung
quanh. Nhưng bạn cứ đi nói với chúng và đưa chúng về chỗ
của chúng và bảo chúng, “Vô lí! Chúng mày ngu lắm. Tiên
đâu nào? Chẳng có gì cả, chỉ là cái bóng.” Dần dần bạn
thuyết phục đứa trẻ, đứa trẻ bất lực; dần dần bạn thuyết phục
nó và nó chuyển từ khuynh hướng bán cầu phải sang khuynh
hướng bán cầu trái. Nó phải chuyển, nó phải sống trong thế
giới của bạn. Nó phải quên đi giấc mơ của nó, nó phải quên
đi mọi điều huyền bí, nó phải quên đi mọi thơ ca - nó phải
học toán học. Tất nhiên nó trở thành hiệu quả trong toán
học, và trở thành gần như què quặt và tê liệt trong cuộc
sống. Sự tồn tại cứ đi xa dần xa dần và nó trở thành giống
như món hàng trong chợ. Toàn bộ cuộc sống của nó trở
thành như rác rưởi, nhưng tất nhiên, có giá trị trong con mắt
của thế gian.
Sannyasin là người sống qua tưởng tượng, sống qua
phẩm chất mộng mơ của tâm trí mình, người sống qua thơ
ca, người thi vị hoá cuộc sống, người nhìn qua linh ảnh. Thế
thì cây còn xanh hơn như chúng có vẻ xanh với bạn, thế thì
chim còn đẹp hơn, thế thì mọi thứ đều mang phẩm chất chói
sáng. Sỏi thường trở thành kim cương, đá thường không còn
bình thường nữa - không có gì là bình thường cả. Nếu bạn
nhìn từ bán cầu phải, mọi thứ đều trở thành thiêng liêng,
linh thiêng. Tôn giáo là từ bán cầu phải.
Một người đang ngồi cùng bạn mình ở quán cà phê uống
trà. Người đó nghiên cứu chén trà và nói với một tiếng thở
dài, “Aha, anh bạn, cuộc sống giống như chén trà.”
Người kia xem xét một chốc và rồi nói, “Nhưng tại sao?
Sao cuộc sống lại giống chén trà?”
Người thứ nhất đáp, “Làm sao tôi biết được? Tôi là triết
gia sao?”
Bán cầu não phải chỉ đưa ra phát biểu về sự kiện, nó
không thể cho bạn lí do. Nếu bạn hỏi, “Tại sao?” nó chỉ có
thể giữ im lặng, không câu trả lời nào tới từ nó. Nếu bạn
bước đi và bạn thấy một đoá hoa sen và bạn nói, “Đẹp thế!”
- rồi ai đó nói, ‘Tại sao?” bạn sẽ làm gì? Bạn sẽ nói, “Làm
sao tôi biết được? Tôi là triết gia sao?” Đấy là phát biểu đơn
giản, phát biểu rất đơn giản, trong bản thân nó đã là toàn bộ,
đầy đủ. Không có lí do đằng sau nó và không có kết quả bên
ngoài nó, nó là phát biểu đơn giản về sự kiện. Đọc
Upanishad mà xem - chúng là những phát biểu đơn giản về
sự kiện. Chúng nói, “Thượng đế hiện hữu.” Bạn đừng hỏi tại
sao. Chúng sẽ nói, “Chúng ta có phải là triết gia không?
Làm sao chúng ta biết được? Thượng đế hiện hữu.” Chúng
nói Thượng đế là đẹp, chúng nói Thượng đế là gần, gần hơn
trái tim bạn - nhưng đừng hỏi tại sao, chúng không phải là
triết gia.
Nhìn vào sách phúc âm và phát biểu của Jesus: chúng
đơn giản. Ông ấy nói, “Thượng đế của ta là thiên đường. Ta
là con ngài, ngài là bố ta. Đừng hỏi tại sao.” Ông ấy sẽ
không thể nào chứng minh điều đó trước toà án, ông ấy sẽ
đơn giản nói, “Ta biết.” Nếu bạn hỏi ông ấy ai đã nói cho
ông ấy, với thẩm quyền nào mà ông ấy nói những điều này,
ông ấy sẽ nói, “Đó là thẩm quyền của riêng ta. Ta không có
thẩm quyền nào khác.” Đó là vấn đề khi một người như
Jesus đi vào trong thế giới này: tâm trí lí trí không thể nào
hiểu nổi. Ông ấy đã bị đóng đinh không bởi lí do nào khác -
ông ấy đã bị đóng đinh bởi bán cầu trái bởi vì ông ấy là
người bán cầu phải. Ông ấ đã bị đóng đinh bởi vì xung đột
bên trong.
Lão Tử nói, “Cả thế gian dường như là khôn ngoan, chỉ
ta là đần độn u mê. Cả thế gian dường như chắc chắn, chỉ ta
là lẫn lộn và do dự.” Ông ấy là người bán cầu phải.
Bán cầu phải là bán cầu của thơ ca và tình yêu. Dịch
chuyển lớn là cần thiết và dịch chuyển đó là biến đổi bên
trong. Yoga là nỗ lực để đạt tới cái một của bản thể qua bán
cầu trái, dùng logic, toán học, khoa học và cố gắng vượt ra
ngoài. Thiền là cái đối lập lại: mục tiêu là như nhau nhưng
thiền dùng bán cầu phải để vượt ra ngoài. Cả hai đều có thể
được dùng, nhưng đi theo Yoga là con đường rất, rất dài; nó
gần như là cuộc vật lộn không cần thiết bởi vì bạn đang cố
gắng từ lí trí đạt tới siêu lí trí, điều là khó khăn hơn. Thiền
dễ hơn bởi vì nó là nỗ lực để đạt tới siêu lí trí từ vô lí trí. Vô
lí trí gần giống như siêu lí trí - không có rào chắn. Yoga
giống như đi xuyên qua tường. Còn thiền giống như mở ra
cánh cửa... cánh cửa có thể không đóng chút nào, bạn đẩy
một chút và nó mở ra.
Bây giờ đến câu chuyện này. Nó là một trong những câu
chuyện hay nhất trong các giai thoại thiền. Thiền nhân nói
thông qua các chuyện kể. Họ phải nói qua các chuyện kể bởi
vì họ không thể nào tạo ra được lí thuyết và học thuyết, họ
chỉ có thể kể chuyện. Họ là những người kể chuyện vĩ đại.
Jesus kể mãi các chuyện ngụ ngôn, Phật kể mãi chuyện ngụ
ngôn, các nhà huyền môn Sufi kể mãi những chuyện ngụ
ngôn - điều đó không phải là trùng lặp. Chuyện kể, chuyện
ngụ ngôn, giai thoại, là cách thức của bán cầu phải; logic,
biện luận, chứng minh, suy diễn, là cách thức của bán cầu
trái.
Nghe nó.
Gosa Hoyen hay nói, “Khi mọi người hỏi tôi thiền
giống cái gì, tôi kể cho họ câu chuyện này:
Câu chuyện này thực sự kể lại về việc thiền giống cái gì
mà không có định nghĩa. Nó chỉ ra. Định nghĩa là không thể có được bởi
vì thiền, theo phẩm chất cơ bản của nó, là
không định nghĩa được. Bạn có thể nếm trải nó nhưng bạn
không thể định nghĩa nó được, bạn có thể sống nó nhưng
ngôn ngữ là không đủ để nói về nó, bạn có thể trình bầy nó
nhưng bạn không thể nói về nó. Nhưng qua câu chuyện này
có thể truyền được một chút ít phẩm chất. Và câu chuyện
này thực sự chỉ ra, chỉ ra hoàn toàn phẩm chất của thiền
giống cái gì. Đây chỉ là cử chỉ - bạn đừng làm nó thành định
nghĩa, đừng triết lí quanh nó. Cứ để nó giống như tia chớp -
chớp loé của hiểu biết. Nó không định làm tăng thêm hiểu
biết của bạn nhưng nó có thể làm cho bạn dịch chuyển, xốc
mạnh, thay đổi động thái. Bạn có thể bị ném từ góc tâm trí
này sang góc khác... và đó là toàn bộ vấn đề của câu chuyện.
Để ý thấy rằng bố mình đã già đi, con của kẻ trộm
đề nghị ông bố dạy cho anh ta việc trộm đêm để
anh ta có thể đảm đương công việc gia đình sau
khi bố đã nghỉ.
Bây giờ công việc của kẻ trộm không phải là việc khoa
học, nó là nghệ thuật. Kẻ trộm ngay từ khi sinh ra đã như
nhà thơ; bạn không thể học được, học hành chẳng ích gì.
Nếu bạn học, bạn sẽ bị bắt. Bởi vì thế thì cảnh sát còn biết
nhiều hơn bạn, họ đã tích luỹ hàng thế kỉ học hành. Kẻ trộm
là kẻ trộm từ khi sinh ra: người đó sống qua trực giác - đó là
mẹo - người đó sống qua linh cảm. Kẻ trộm mang nữ tính;
người đó không là doanh nhân, người đó là kẻ liều lĩnh.
Người đó liều mạng tất cả chỉ vì cái không có gì, toàn bộ
nghề của người đó là nguy hiểm và rủi ro.
Điều này cũng giống hệt như người tôn giáo. Thiền nhân
nói rằng người tôn giáo cũng giống như kẻ trộm vậy: trong
tìm kiếm Thượng đế, họ cũng là những kẻ trộm. Không có
cách nào để đạt tới Thượng đế qua logic hay lí trí hay xã
hội, văn hoá, văn minh đã được chấp nhận. Họ khoét vách ở
đâu đó, họ lẻn vào từ cửa sau. Nếu trong ngày điều đó là
không được phép, họ đi vào trong bóng tối. Nếu không thể
đi theo đám đông trên đường cái, họ tạo con đường cá nhân
riêng của mình trong rừng rậm. Vậy đấy, có tương tự chắc
chắn. Bạn có thể đạt tới Thượng đế chỉ nếu bạn là kẻ trộm -
nghệ sĩ về cách đánh cắp lửa, cách đánh cắp kho báu.
Người bố sắp nghỉ hưu và đứa con hỏi, “Trước khi bố
nghỉ hưu bố dạy cho con việc này đi.”
Ông bố đồng ý, và đêm đó họ cùng đào tường
khoét vách vào trộm một nhà.
Mở chiếc rương lớn ra ông bố bảo đứa con chui
vào để lấy quần áo. Ngay khi đứa con đã chui vào
thì ông bố khoá trái cái rương lại và làm ầm ĩ để
cho cả nhà thức dậy. Thế rồi ông ta im lặng
chuồn mất.
Ông ta phải là một thầy thực sự, không phải là kẻ trộm
thường...
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra...
Tất nhiên, thế là tự nhiên! Kiểu dạy quái quỉ gì thế này?
Người đó đã bị ném vào trong một tình huống nguy hiểm -
nhưng đó là cách duy nhất để dạy điều gì đó về cái chưa
biết. Đó là cách duy nhất để dạy điều gì đó về bán cầu não
phải. Bán cầu não trái có thể được dạy ở trường học: việc
học là có thể, bộ môn là có thể, giáo trình từng bước một là
có thể. Thế rồi dần dần, chuyển từ lớp nọ lên lớp kia, bạn trở thành
thạc sĩ nghệ thuật và khoa học và biết bao nhiêu thứ
nữa. Nhưng không thể có trường nào dạy về bán cầu phải:
nó là trực giác, nó không phải là từng bước một, nó là bất
thần. Nó tựa như tia chớp, chớp loé trong bầu trời đêm. Nếu
nó xảy ra, nó xảy ra, nếu nó không xảy ra, nó không xảy ra -
chẳng có thể làm gì về nó cả. Bạn chỉ có thể để mình trong
một tình huống nào đó nơi nhiều khả năng hơn cho nó xảy
ra. Đó là lí do tại sao tôi nói ông già ấy phải đã là thầy thực
sự.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra...
Đây là ba trạng thái mà tâm trí của bạn sẽ trôi qua.
Trong tất cả các buổi thiền của tôi cũng điều đó được thực
hiện cho bạn. Bị khoá kín bên trong rương, mà chìa khoá bị
vứt đi rồi, trước hết bạn cảm thấy giận. Nhiều sannyasin tới
tôi và họ nói họ cảm thấy rất giận tôi. Tôi có thể hiểu, điều
đó là tự nhiên: tôi đang buộc họ vào những tình huống mà
tâm trí cũ của họ không thể hoạt động được. Đó là lí do gốc
rễ cho giận dữ. Họ đơn giản cảm thấy bất lực, tâm trí cũ của
họ không thể làm việc được, họ không thể làm ra được cái gì
từ đó - “Chuyện gì vậy?” Và khi bạn cảm thấy một tình
huống mà tâm trí bạn đơn giản vô dụng, bạn cảm thấy giận
tôi, giận dữ và rồi khiếp hãi. Thế thì người ta hiểu ra toàn bộ
tình huống và tất cả những điều bạn đã học dường như đơn
giản vô dụng; do đó mới sợ.
Bây giờ không có cách thức logic nào để thoát ra khỏi
cái rương đó: nó bị khoá từ bên ngoài, ông bố đã gây tiếng
động và cả nhà đã tỉnh dậy, mọi người lùng sục xung quanh,
tìm kiếm và người bố thì đã trốn thoát. Bây giờ có cách thức
logic nào để thoát ra khỏi cái rương không? Logic đơn giản
thất bại, lí trí chẳng ích gì. Bạn có thể nghĩ được gì? Tâm trí
bỗng nhiên dừng lại - và đó là điều người bố đang làm, đó là
tất cả những gì ông ấy làm. Ông ấy đang cố gắng buộc đứa
con phải vào một tình thế mà tâm trí logic dừng lại, bởi vì kẻ
trộm không cần tâm trí logic. Nếu người đó theo tâm trí
logic, chẳng chóng thì chầy người đó sẽ bị cảnh sát bắt bởi
vì họ cũng theo cùng một logic.
Việc đó đã xảy ra trong thế chiến thứ hai. Trong ba năm
Adolf Hitler liên tục thắng, và lí do là ở chỗ ông ta phi logic.
Tất cả các nước khác đang đánh nhau với ông ta đều đánh
nhau theo logic. Tất nhiên, họ có khoa học lớn lao về chiến
tranh, có huấn luyện quân sự, thế này thế nọ, và họ có các
chuyên gia, người sẽ nói, “Bây giờ Hitler sắp tấn công từ
phía này.” Và nếu Hitler cũng theo cảm giác của mình thì
ông ta phải làm điều đó bởi vì đó là điểm yếu nhất trong
tuyến phòng ngự của kẻ địch. Tất nhiên kẻ địch phải bị tấn
công nơi họ yếu nhất, đấy là logic. Cho nên họ chờ đợi
Hitler tại điểm yếu nhất, họ tập trung quanh điểm yếu nhất
còn Hitler lại đánh vào bất kì đâu, không dự kiến được. Ông
ta thậm chí chẳng thèm theo lời khuyên của các tướng lĩnh
của mình.
Ông ta có một nhà chiêm tinh, người sẽ gợi ý ra nơi phải
tấn công. Bây giờ đây là một điều gì đó chưa bao giờ được
làm trước đây - chiến tranh không được điều hành bởi nhà
chiêm tinh. Một khi Churchill hiểu ra, một khi các gián điệp
đệ trình báo cáo rằng họ sẽ không thắng được con người này
bởi vì ông ta tuyệt đối phi logic, rằng một nhà chiêm tinh
tồi, người chẳng biết gì về chiến tranh cả, người chưa bao
giờ ra mặt trận, quyết định mọi điều và quyết định bằng các
ngôi sao - sao có liên quan gì tới chiến tranh đang diễn ra
trên trái đất này? - thế thì Churchill lập tức chỉ định một nhà
chiêm tinh hoàng gia và họ bắt đầu tuân theo nhà chiêm tinh hoàng gia
này. Thế thì mọi việc bắt đầu đi vào luồng, bởi vì
bây giờ hai người đần đang dự đoán. Mọi thứ trở nên dễ
dàng hơn.
Nếu kẻ trộm định tuân theo Aristotle, chẳng chóng thì
chầy người đó sẽ bị bắt bởi cùng logic Aristotle mà cảnh sát
cũng tuân theo. Mới vài ngày trước đây, Vedanta đã làm
một điều hay: anh ấy trốn đi bằng chiếc xe dip của thiền
viện. Tất nhiên cảnh sát đã được thông báo. Mọi người đều
cho rằng người đó sẽ đi tới Chanda, bởi vì anh ta đã từng nói
rằng anh ta sẽ đi tới Chanda và mở lại một thiền viện cũ vẫn
quen có ở đó, Kailash. Nếu như anh ta đi tới đó, cảnh sát có
thể không theo được người đó, nhưng cảnh sát nghĩ một
cách logic và họ nói, “Nếu anh ta đã từng nói rằng anh ta
định đi tới Chanda thì anh ta sẽ không đến Chanda bây giờ
vì anh ta sợ người đó sẽ bị bắt trên đường. Anh ta không đi
tới đó đâu.” Cho nên họ không lo nghĩ gì về con đường đó
và, tất nhiên, Vedanta đã bị bắt ở Lonavala. Anh ta định đi
tới Bombay, nhưng cảnh sát cũng theo cùng logic đó.
Nếu bạn đi qua logic, thế thì bất kì ai theo cùng phương
pháp logic cũng đều có thể bắt được bạn ở bất kì đâu.
Kẻ trộm phải không thể dự đoán trước được, logic là
không thể có. Người đó phải phi logic thật nhiều để cho
không ai có thể dự đoán được người đó. Nhưng phi logic chỉ
có thể nếu toàn bộ năng lượng của bạn chuyển qua bán cầu
phải.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra.
“Làm sao đây?” là một câu hỏi logic. Do đó anh ta khiếp
sợ bởi vì không có cách nào, cái ‘làm sao’ đơn giản là bất
lực. Thế rồi một ý tưởng loé lên trong anh ta. Bây giờ đây là
dịch chuyển: chỉ trong tình huống nguy hiểm nơi mà bán
cầu trái không thể làm việc được, nó mới cho phép, xem như
phương sách cuối cùng, bán cầu phải có tiếng nói của nó.
Khi nó không thể làm việc được, khi nó cảm thấy rằng bây
giờ không còn đi đâu được nữa, bây giờ là thất bại, thế thì
sao không dành ra một cơ hội cho phần vẫn bị kìm nén, cho
phần bị cầm tù của tâm trí? Để cho đấy là một cơ hội. Có
thể... và cũng chẳng hại gì. Đột nhiên...
Thế rồi một ý nghĩ chợt loé lên trong anh ta - anh
ta làm tiếng động như tiếng mèo.
Bây giờ đây không phải là logic. Làm tiếng động như
tiếng mèo đơn giản là một ý tưởng ngớ ngẩn. Nhưng nó lại
có tác dụng.
Gia đình này bảo người hầu cầm cây nến tới kiểm
tra lại chiếc rương.
Khi nắp rương vừa được mở khoá ra, anh chàng
nhảy vọt ra, thổi tắt cây nến, xô qua người hầu
khiếp hãi và chạy mất. Mọi người đuổi theo anh
ta.
Để ý thấy một chiếc giếng ngay bên cạnh đường,
anh chàng ném xuống đó một tảng đá lớn, rồi ẩn
vào trong bóng tối. Những người đuổi theo tụ tập
quanh giếng cố gắng xem tên trộm bị chết đuối.
Điều này nữa cũng không phải là tâm trí logic bởi vì tâm
trí logic cần thời gian. Tâm trí logic cần thời gian để xử lí,
để nghĩ, để tranh luận theo cách này cách nọ, tất cả các
phương án - và có cả nghìn lẻ một phương án. Khi bạn đang trong một
tình huống mà không có thời gian cho suy nghĩ,
nếu mọi người đang đuổi theo bạn... làm sao bạn nghĩ được?
Suy nghĩ là tốt khi bạn ngồi trong ghế bành. Với mắt nhắm
bạn có thể triết lí rồi nghĩ ngợi rồi tranh luận, ủng hộ cái này
chống lại cái kia, thuận và chống; nhưng khi mọi người
đang đuổi theo bạn và cuộc sống của bạn đang lâm nguy,
bạn không có thời gian để suy nghĩ - người ta sống trong
khoảnh khắc ấy, người ta đơn giản trở thành tự phát. Không
phải là anh ta đã quyết định ném hòn đá, điều đó đơn giản
xảy ra. Đó không phải là kết luận, anh ta không nghĩ về việc
làm nó, anh ta đơn giản thấy bản thân mình làm việc đó.
Anh ta ném đá vào giếng, ẩn mình trong bóng tối, những
người đuổi theo dừng lại, cứ nghĩ là tên trộm đã tự chết
chìm trong giếng.
Khi anh chàng này về tới nhà, anh ta rất giận bố
mình và cố gắng kể lại câu chuyện. Nhưng ông bố
nói, ‘Đừng bận tâm kể chi tiết cho ta nữa. Con
đang ở đây - con đã học xong nghệ thuật rồi.’”
Kể lại chi tiết phỏng có ích gì nữa? Chúng là vô dụng.
Chi tiết là vô dụng khi có liên quan tới trực giác bởi vì trực
giác chưa bao giờ lặp lại. Chi tiết là có nghĩa chừng nào
logic có liên quan. Cho nên người logic cứ đi vào những chi
tiết tỉ mỉ để cho nếu cùng tình huống đó lại xảy ra, họ sẽ
điều khiển được và họ sẽ biết phải làm gì.
Nhưng trong cuộc sống của kẻ trộm, cùng một tình
huống không bao giờ xảy ra lần nữa. Và trong cuộc sống
thực cùng một tình huống cũng chẳng bao giờ xảy ra cả.
Nếu bạn có kết luận trong tâm trí mình, bạn sẽ trở thành gần
chết, bạn sẽ không thể đáp ứng. Trong cuộc sống, đáp ứng là
cần thiết, không phải là phản ứng: bạn phải hoạt động từ
không đâu cả, không kết luận nào bên trong. Bạn phải hoạt
động mà không có trung tâm nào; bạn phải hoạt động trong
cái chưa biết từ cái chưa biết.
Và đây chính là điều mà Goso Hoyen quen nói khi mọi
người hỏi ông thiền giống cái gì. Ông sẽ kể lại câu chuyện
này.
Thiền đích xác giống như kẻ trộm vậy: nó là nghệ thuật,
nó không phải là khoa học, nó là nữ tính; nó không phải là
nam tính, nó không hung hăng, nó là tiếp nhận; nó không
phải là phương pháp luận đã được lập kế hoạch kĩ, nó là tự
phát. Nó chẳng liên can gì tới lí thuyết, giả thuyết, học
thuyết, kinh sách - nó phải xử lí chỉ một điều, và đó là, nhận
biết.
Điều gì đã xảy ra trong khoảnh khắc đó khi đứa con ở
bên trong rương? Trong nguy hiểm như thế bạn không thể
nào ngủ được. Trong nguy hiểm như thế tâm thức của bạn
trở nên rất sắc bén, mà phải như thế. Cuộc sống đang nguy
hiểm - bạn hoàn toàn tỉnh thức. Đó là cách người ta nên
hoàn toàn tỉnh thức từng khoảnh khắc. Và khi bạn hoàn toàn
tỉnh thức, dịch chuyển này xảy ra: từ bán cầu trái năng
lượng chuyển sang bán cầu phải. Bất kì khi nào bạn tỉnh táo
bạn đều trở thành trực giác; chớp loé tới với bạn, chớp loé từ
cái chưa biết, từ trời xanh. Bạn có thể không theo chúng -
thế thì bạn sẽ lỡ nhiều lắm.
Trong thực tế tất cả các phát minh vĩ đại trong khoa học
cũng đều tới từ bán cầu phải, không phải từ bán cầu trái.
Bạn phải đã nghe nói về Bà Curie, người phụ nữ duy nhất
được giải thưởng Nobel. Bà ấy đã làm việc vất vả trong ba
năm trên một vấn đề toán học nào đó mà không thể nào giải
quyết được nó. Bà ấy làm việc cần mẫn, biện luận hết cách
này đến cách khác, nhưng chẳng có cách nào. Một đêm, mệt mỏi, kiệt
sức, bà ấy rơi vào giấc ngủ; trong khi bà ấy rơi vào
giấc ngủ thì thế nữa bà ấy vẫn cố gắng giải quyết bài toán
này. Trong đêm bà ấy thức dậy, bước đi, viết ra lời giải trên
tờ báo nào đó, rồi quay lại ngủ tiếp. Sáng hôm sau bà ấy tìm
thấy lời giải trên bàn. Bà ấy không thể tin được ai đã làm
điều đó! Không ai làm điều đó cả! Người phục vụ - bạn
không thể nào mong đợi người đó làm điều đó được, người
đó chẳng biết gì về toán học cả. Bà ấy nhớ rõ rằng đêm hôm
trước bà ấy đã cố gắng hết sức mà không thể nào làm được
nó. Điều gì đã xảy ra? Thế rồi bà ấy cố gắng nhớ bởi vì bản
viết tay là của bà ấy. Bà ấy cố gắng nhớ... và thế rồi hồi
tưởng yếu ớt tới, dường như là trong mơ bà đã bước đi tới
bàn và đã viết ra.
Lời giải này từ đâu tới? Nó không thể nào tới từ bán cầu
trái, bên trái đã làm việc vất vả suốt ba năm nay. Và chẳng
có quá trình gì trên giấy cả, chỉ có kết luận. Nếu nó tới từ
bên trái thì sẽ phải có quá trình, nó tới dần từng bước.
Nhưng điều này giống như một tia chớp - cùng loại tia chớp
đã xảy ra cho cậu con trai đang trong rương. Bán cầu trái,
mệt mỏi, kiệt sức, bất lực, tìm sự giúp đỡ của bán cầu phải.
Bất kì khi nào bạn đang trong một góc như vậy, chỗ mà
logic thất bại, đừng thất vọng, đừng trở thành vô vọng.
Những khoảnh khắc đó có thể chứng tỏ là phúc lành lớn lao
nhất trong cuộc sống của bạn bởi vì đây là những khoảnh
khắc mà bên trái cho phép bên phải theo cách thức của nó.
Thế thì phần nữ tính, phần cảm nhận, cho bạn ý tưởng. Nếu
bạn theo nó, nhiều cánh cửa sẽ được mở ra. Nhưng cũng có
thể là bạn làm lỡ nó; bạn có thể nói, “Vô nghĩa làm sao!”
Cậu con trai này có thể đã lỡ bởi vì cái ý tưởng đó rất
bình thường, thường xuyên, logic. Tạo ra tiếng động giống
mèo sao? Để làm gì? Anh ta có thể đã hỏi, “Tại sao?” và thế
thì anh ta sẽ lỡ. Nhưng anh ta có thể không hỏi bởi vì tình
huống đã đến mức không còn cách nào khác. Cho nên anh ta
nghĩ, “Thôi thì thử xem sao. Có gì sai trong đó đâu?” Anh ta
dùng manh mối này.
Ông bố là phải. Ông ấy nói, “Đừng đi vào chi tiết, chúng
không quan trọng. Con đã về tới nhà, con đã học được nghệ
thuật.”
Toàn bộ nghệ thuật là cách thức hoạt động từ phần nữ
tính của tâm trí bạn, bởi vì nữ tính được gắn với cái toàn thể
và nam tính không gắn với cái toàn thể. Nam tính là hung
hăng, nam tính thường xuyên trong tranh đấu; nữ tính
thường xuyên buông xuôi, trong tin cậy sâu sắc. Do đó thân
thể nữ đẹp thế, tròn trịa thế. Có tin cậy sâu sắc và hài hoà
sâu sắc với tự nhiên. Đàn bà sống trong buông xuôi sâu sắc;
đàn ông thường xuyên đánh nhau, giận dữ, làm việc này
việc nọ, cố gắng chứng minh điều gì đó, cố gắng đạt tới đâu
đó. Đàn bà hạnh phúc, không cố gắng đạt tới đâu cả. Hỏi
đàn bà xem họ có muốn lên mặt trăng không - họ sẽ đơn
giản ngạc nhiên. Để làm gì? Ích lợi gì? Sao rắc rối thế? Gia
đình là hoàn toàn tuyệt vời. Đàn bà không quan tâm đến cái
gì đang xảy ra ở Việt Nam và cái gì đang xảy ra ở Hàn quốc
và cái gì đang xảy ra ở Israel. Cô ấy nhiều nhất chỉ quan tâm
tới cái gì đang xảy ra ở nhà hàng xóm, nhiều nhất chỉ quan
tâm tới ai đang yêu ai, ai đang trốn đi với ai... trong những
chuyện tầm phào, không phải trong chính trị. Cô ấy quan
tâm nhiều tới cái ngay lập tức, tại đây và bây giờ; cái đem
cho cô ấy hài hoà, duyên dáng. Đàn ông thường xuyên cố
gắng chứng minh điều gì đó, và nếu bạn muốn chứng minh
dĩ nhiên bạn phải tranh đấu và cạnh tranh, tích luỹ.
Có lần một người đàn bà cố gắng mời bác sĩ Johnson nói
chuyện với cô ta nhưng ông này đường như rất ít để ý tới cô
ta.
“Sao thế bác sĩ,” cô ta nói một cách hóm hỉnh, “Tôi cứ
tưởng ông thích bầu bạn với đàn ông hơn là bầu bạn với đàn
bà.”
“Thưa bà,” Johnson đáp, “tôi rất thích bầu bạn với các
bà. Tôi thích cái đẹp của họ, tôi thích cái duyên dáng của họ,
tôi thích cái hoạt bát của họ, và tôi thích im lặng của họ.”
Đàn ông đã buộc đàn bà phải im lặng, không chỉ bên
ngoài, cả bên trong nữa - buộc phần nữ tính phải yên tĩnh.
Quan sát bên trong mình đi. Nếu phần nữ tính nói điều gì đó
bạn lập tức nhảy lên nó và bạn nói, “Có logic không? Rõ
ngớ ngẩn!” Mọi người tới tôi và họ nói, “Trái tim nói chúng
tôi thích trở thành sannyasin nhưng cái đầu nói không.” Bác
sĩ Johnson, cố gắng giữ đàn bà im lặng... Trái tim là nữ tính.
Bạn bỏ lỡ nhiều trong cuộc sống của mình bởi vì cái đầu
cứ nói mãi; nó không cho phép ai nói. Và phẩm chất duy
nhất trong cái đầu là ở chỗ nó ăn nói lưu loát hơn, tinh ranh
hơn, nguy hiểm hơn, bạo hành hơn. Bởi tính bạo hành của
nó mà nó đã trở thành người lãnh đạo bên trong, và quyền
lãnh đạo bên trong đó đã trở thành quyền lãnh đạo bên ngoài
cho đàn ông. Đàn ông đã thống trị đàn bà cả trong thế giới
bên ngoài nữa - cái duyên dáng bị cái bạo hành thống trị.
Tôi được mời tới một trường học với một việc nào đó.
Có một đám học sinh đang tập trung và trong đám này toán
diễu hành đã được sắp xếp theo chiều cao, đứa thấp nhất
đứng trước cho đến đứa cao nhất. Nhưng hình mẫu này bị
phá vỡ, tôi để ý thấy, bởi đứa đầu tiên đi đầu cho đám rước.
Nó là một thanh niên lênh khênh cao hơn hẳn một cái đầu so
với tụi còn lại.
“Sao cháu kia đứng trước?” tôi hỏi một bé gái, “Nó là
lãnh đạo của trường, đội trưởng hay cái gì như vậy không?”
“Không,” cô bé thì thào, “nó chuyên môn cấu véo.”
Tâm trí nam tính cứ cấu véo, tạo ra rắc rối. Kẻ gây rắc
rối trở thành người lãnh đạo. Trong trường, tất cả các thầy
giáo khôn ngoan đều chọn tụi gây rắc rối nhất làm trưởng
lớp, trường - bọn gây rắc rối, bọn tội phạm. Một khi chúng ở
vị trí quyền lực, toàn bộ năng lượng của chúng để gây rắc
rối nay trở thành có ích cho thầy giáo. Cũng những con
người đó bắt đầu tạo ra kỉ luật.
Quan sát các chính khách trên thế giới này: khi một
đảng đương quyền thì đảng đối lập tạo ra rắc rối trong nước.
Họ là những kẻ phá luật, các nhà cách mạng. Và đảng
đương quyền tạo ra kỉ luật. Một khi họ bị ném ra khỏi quyền
lực, họ sẽ tạo ra rắc rối. Và một khi đảng đối lập lên nắm
quyền, họ trở thành người bảo vệ kỉ luật. Tất cả họ đều là kẻ
gây rắc rối.
Tâm trí nam tính là hiện tượng gây rắc rối, do đó nó chế
ngự, nó chi phối. Nhưng sâu bên dưới, mặc dầu bạn có thể
đạt tới quyền lực, bạn làm lỡ cuộc sống - và sâu phía dưới,
tâm trí nữ tính vẫn tiếp tục. Và chừng nào mà bạn còn chưa
rơi trở lại với nữ tính và chưa buông xuôi, bạn sẽ không biết
cuộc sống thực là gì và mở hội nó là gì.
Tôi đã từng nghe một giai thoại:
Một nhà khoa học Mĩ có lần tới thăm văn phòng của
một nhà vật lí được giải thưởng Nobel, Niels Bohr, ở
Copenhagen, và ngạc nhiên thấy rằng phía trên bàn ông ấy là chiếc móng
ngựa, được đóng đinh chắc chắn trên tường
với đầu mở quay lên theo cách thức đã được cho là nó sẽ
đem lại vận may và không để nó tràn mất.
Người Mĩ nói với một cái cười mỉa mai, “Chắc chắn là
ông không tin vào cái móng ngựa này sẽ đem lại cho ông
vận may, phải chứ, giáo sư Bohr? Sau rốt, là một nhà khoa
học cỡ đầu đàn...”
Bohr cười khúc khích, “Tôi chẳng tin vào điều như vậy
đâu, anh bạn tốt của tôi, không tin một chút nào. Tôi chắc
chắn là không thể nào tin vào những cái vô nghĩa ngốc
nghếch như thế. Tuy nhiên, người ta bảo tôi là cái móng
ngựa này sẽ đem lại vận may cho bạn dù bạn có tin vào nó
hay không.”
Nhìn sâu hơn một chút, ngay dưới logic của bạn ấy, bạn
sẽ thấy luồng nước tươi mát của trực giác, luồng nước của
tin cậy tuôn chảy.
Yoga là một cách để dùng lí trí đạt tới Thượng đế - tất
nhiên rất khó khăn, và là con đường dài nhất. Nếu bạn theo
Patanjali, bạn đang cố gắng làm cái mà có thể xảy ra chẳng
phải làm gì; bạn đang cố gắng vất vả để làm điều gì đó có
thể xảy ra ngay bây giờ mà không cần nỗ lực nào. Bạn đang
cố gắng kéo bản thân mình lên bằng chiếc dây giầy - kéo
bản thân bạn lên.
Thiền là cách thức của tự phát, cố gắng vô nỗ lực, cách
thức của trực giác.
Thiền sư Ikkyu, một nhà thơ lớn, đã nói, “Tôi có thể
nhìn thấy mây từ xa hàng nghìn dặm, nghe thấy tiếng nhạc
cổ trong rặng thông.”
Đây là tất cả những gì về thiền. Bạn không thể thấy mây
từ xa hàng nghìn dặm bằng tâm trí logic. Tâm trí logic giống
như chiếc kính, quá bẩn, quá nhiều bụi bặm tư tưởng, lí
thuyết, học thuyết. Nhưng bạn có thể thấy mây từ hàng
nghìn dặm với chiếc kính thuần khiết của trực giác, với vô ý
nghĩ, chỉ nhận biết thuần khiết. Tấm gương sạch bóng và
trong sáng tối thượng.
Bạn không thể nghe thấy nhạc cổ trong rặng thông bằng
tâm trí logic thông thường. Làm sao bạn có thể nghe thấy
nhạc cổ được? Âm nhạc, một khi đã trôi qua, trôi qua mãi
mãi.
Nhưng tôi bảo bạn, Ikkyu là phải. Bạn có thể nghe thấy
nhạc cổ trong rặng thông... Tôi đã từng nghe thấy nó...
Nhưng dịch chuyển, thay đổi toàn bộ, thay đổi động thái, là
cần có. Thế thì bạn lần nữa lại có thể thấy Phật đang thuyết
giảng và bạn có thể nghe lần nữa Phật đang nói.
Bạn có thể nghe nhạc cổ trong rặng thông bởi vì nó là
tiếng nhạc vĩnh hằng, nó không bao giờ mất. Bạn đã đánh
mất khả năng nghe nó. Âm nhạc này là vĩnh hằng; một khi
bạn lấy lại khả năng đó, bỗng nhiên nó lại có đó. Nó bao giờ
cũng có đó, chỉ bạn là không có đó. Ở đây và bây giờ và bạn
cũng có thể thấy mây từ xa hàng nghìn dặm và nghe thấy
tiếng nhạc cổ trong rặng thông.
Thay đổi nhiều và nhiều hơn nữa hướng tới bán cầu phải
đi. Trở thành ngày càng nữ tính hơn, ngày càng đáng yêu
hơn, buông xuôi, tin cậy, ngày càng gần hơn với cái toàn
thể. Đừng cố gắng làm hòn đảo, trở thành một phần của lục
địa đi.
Gosa Hoyen hay nói, “Khi mọi người hỏi tôi thiền
giống cái gì, tôi kể cho họ câu chuyện này:
Để ý thấy rằng bố mình đã già đi, con của kẻ trộm
đề nghị ông bố dạy cho anh ta trộm đêm để cho
anh ta có thể đảm đương công việc gia đình sau
khi bố đã nghỉ.
Ông bố đồng ý, và đêm đó họ cùng đào tường
khoét vách vào trộm một nhà.
Mở chiếc rương lớn ra ông bố bảo đứa con chui
vào để lấy quần áo. Ngay khi đứa con đã chui
vào, ông bố khoá trái cái rương lại và làm ầm ĩ
để cho cả nhà thức dậy. Thế rồi ông ta im lặng
chuồn mất.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra. Thế rồi
một ý nghĩ chợt loé lên trong anh ta - anh ta làm
tiếng động như tiếng mèo. Gia đình này bảo
người hầu cầm cây nến tới kiểm tra lại chiếc
rương.
Khi nắp rương vừa được mở khoá ra thì anh
chàng nhảy vọt ra, thổi tắt cây nến, xô qua người
hầu khiếp hãi và chạy mất. Mọi người đuổi theo
người đó.
Để ý thấy một chiếc giếng ngay bên cạnh đường,
anh chàng ném xuống đó một tảng đá lớn, rồi ẩn
vào trong bóng tối. Những người đuổi theo tụ tập
quanh giếng cố gắng xem tên trộm bị chết đuối.
Khi anh chàng này về tới nhà, anh ta rất giận bố
mình và cố gắng kể lại câu chuyện. Nhưng ông bố
nói, ‘Đừng bận tâm kể chi tiết cho ta nữa. Con
đang ở đây - con đã học xong nghệ thuật rồi.’”
Bản thể là một, thế giới là nhiều, và giữa hai điều này là
tâm trí bị phân chia, tâm trí nhị nguyên. Cũng giống như cây
lớn, cây sồi cổ đại: thân cây là một, thế rồi cây chia thành
hai nhánh chính, phân nhánh chính mà từ đó cả nghìn lẻ một
phân nhánh phát triển ra. Bản thể cũng tựa như thân cây -
cái một, bất nhị. Tâm trí là phân nhánh đầu tiên tại đó cây
chia làm đôi, trở thành nhị nguyên, trở thành biện chứng:
chính đề và phản đề, đàn ông và đàn bà, âm và dương, ngày
và đêm, Thượng đế và Quỉ, Yoga và Thiền. Tất cả các nhị nguyên của
thế giới về cơ bản đều là trong nhị nguyên của
tâm trí, và dưới nhị nguyên này là cái một của hiện hữu. Nếu
bạn trượt xuống dưới, dưới nhị nguyên, bạn sẽ thấy cái một -
gọi nó là Thượng đế, gọi nó là niết bàn hay bất kì cái gì bạn
thích cũng được. Nếu bạn đi lên cao hơn qua nhị nguyên,
bạn đi tới thế giới nhiều triệu nguyên.
Đây là một trong những điều sáng suốt cơ bản nhất cần
phải được hiểu - rằng tâm trí không phải là cái một. Do đó
bất kì cái gì bạn thấy qua tâm trí cũng đều trở thành hai.
Điều đó cũng giống như tia sáng trắng đi qua lăng kính: nó
lập tức bị phân ra thành bẩy mầu và cầu vồng được tạo ra.
Trước khi nó đi vào lăng kính, nó là một, qua lăng kính nó
bị phân chia và mầu trắng biến mất trong bẩy mầu của cầu
vồng.
Thế giới này là cầu vồng, tâm trí là lăng kính, và bản thể
là tia sáng trắng.
Nghiên cứu hiện đại đã đi tới một sự kiện rất có ý nghĩa,
một trong những điều có ý nghĩa nhất trong thế kỉ này, và đó
là việc bạn không có một não, bạn có hai não. Bộ não của
bạn được phân chia thành hai bán cầu não, bán cầu phải và
bán cầu trái. Bán cầu phải được nối với bên trái, còn bán cầu
trái được nối với bên phải, chéo nhau. Bán cầu phải là trực
giác, phi logic, vô lí, thơ ca, theo Platon, tưởng tượng, lãng
mạn, huyền môn, tôn giáo; bán cầu trái là logic, hợp lí, toán
học, theo Aristotle, khoa học, tính toán. Hai bán cầu này
thường xuyên xung đột nhau. Chính trị trên thế giới là bên
trong bạn, chính trị lớn nhất trên thế giới là bên trong bạn.
Bạn có thể không nhận biết về nó nhưng một khi bạn trở nên
nhận biết, điều thực cần phải làm là ở đâu đó giữa hai não
này.
Tay trái có liên quan tới bán cầu phải; đó là trực giác,
tưởng tượng, huyền môn, thơ ca, tôn giáo. Tay trái bị lên án
rất nhiều. Xã hội là của những người thuận tay phải; tay phải
có nghĩa là bán cầu trái. Mười phần trăm trẻ con được sinh
ra là thuận tay trái, nhưng chúng bị buộc phải thuận tay phải.
Trẻ con được sinh ra thuận tay trái về cơ bản là phi logic,
trực giác, không toán học, không Euclid. Chúng là nguy
hiểm cho xã hội; xã hội buộc chúng theo đủ mọi cách phải
trở thành thuận tay phải. Đây cũng không chỉ là vấn đề
thuận tay, đây còn là vấn đề của chính trị bên trong; đứa trẻ
thuận tay trái hoạt động qua bán cầu não phải. Điều đó xã
hội không thể cho phép được, điều đó là nguy hiểm; nó phải
bị dừng lại trước khi mọi việc đi quá xa.
Có nghi ngờ rằng ban đầu tỉ lệ phải là năm mươi- năm
mươi, trẻ con thuận tay trái năm mươi phần trăm và trẻ con
thuận tay phải năm mươi phần trăm. Nhưng nhóm tay phải
đã thống trị quá lâu cho nên dần dần tỉ lệ đã tụt xuống mười
phần trăm và chín mươi phần trăm. Ngay trong số các bạn ở
đây, nhiều người là thuận tay trái nhưng bạn có thể không
biết về điều đó. Bạn có thể viết bằng tay phải và làm việc
bằng tay phải, nhưng hồi nhỏ bạn có thể đã bị buộc phải
thuận tay phải. Đây là thủ đoạn, bởi vì một khi bạn trở nên
thuận tay phải, bán cầu trái của bạn bắt đầu hoạt động. Bán
cầu trái là lí trí, bán cầu phải là vượt ra ngoài lí trí. Hoạt
động của nó không phải là toán học - nó hoạt động trong
chớp nhoáng, nó là trực giác, rất duyên dáng, nhưng bất hợp
lí.
Thiểu số thuận tay trái là thiểu số bị áp bức nhất trên thế
giới, thậm chí còn bị áp bức hơn cả người da đen, thậm chí
còn hơn cả người nghèo. Bây giờ nếu bạn hiểu phân chia
này thì bạn có thể hiểu nhiều điều. Tư sản và vô sản: vô sản
bao giờ cũng hoạt động qua bán cầu não phải, người nghèo trực giác
hơn. Đi về người nguyên thuỷ, họ trực giác hơn.
Người càng nghèo, càng kém trí tuệ - và đó là điều gây ra
cái nghèo của người đó. Bởi vì người đó kém trí tuệ nên
người đó không thể nào cạnh tranh được trong thế giới của lí
trí. Người đó kém ăn nói hơn khi phải dùng tới ngôn ngữ,
dùng tới lí trí, dùng tới tính toán. Người đó gần như là người
đần - điều đó có thể là nguyên nhân cho con người người đó
là nghèo nàn.
Còn người giầu hoạt động qua bán cầu não trái; người
đó tính toán nhiều hơn, số học trong đủ mọi thứ, tinh ranh,
láu cá, logic, lập kế hoạch. Đó có thể là lí do tại sao người
đó giầu.
Bây giờ vô sản và tư sản không thể biến mất bởi cách
mạng cộng sản được, không, bởi vì cách mạng cộng sản là
do cùng người thực hiện. Sa hoàng cai trị nước Nga; ông ta
cai trị nó qua bán cầu não trái. Thế rồi ông ta bị Lenin thay
thế, người lại có cùng kiểu. Thế rồi Lenin bị Stalin thay thế,
người lại càng cùng kiểu hơn. Cách mạng là sai bởi vì sâu
phía dưới vẫn là cùng kiểu người cai trị - người cai trị và
người bị cai trị là như nhau; người bị cai trị mang tính chất
bán cầu phải. Cho nên bất kì cái gì bạn làm trong thế giới
bên ngoài đều thực sự không khác nhau, nó là nông cạn.
Cùng điều đó áp dụng cho đàn ông và đàn bà. Đàn bà là
người bán cầu phải, đàn ông là người bán cầu trái. Đàn ông
đã thống trị đàn bà trong nhiều thế kỉ. Bây giờ một vài phụ
nữ đang nổi dậy, nhưng điều khôi hài là ở chỗ những người
này vẫn là cùng kiểu đàn bà. Trong thực tế họ lại hệt như
đàn ông: hợp lí, biện luận, kiểu Aristotle.
Có thể là một ngày nào đó, như khi cách mạng cộng sản
đã thành công ở Nga và Trung quốc, một ngày nào đó ở đâu
đó, có thể là ở Mĩ, đàn bà có thể thành công và lật đổ đàn
ông. Nhưng vào lúc đàn bà thành công, đàn bà sẽ không còn
là đàn bà nữa; họ sẽ trở thành kiểu bán cầu trái vào lúc đó.
Bởi vì để tranh đấu với người tính toán, và để tranh đấu với
đàn ông, bạn phải giống như đàn ông, hung hăng.
Chính hung hăng đó được biểu lộ khắp trên thế giới
trong công cuộc giải phóng phụ nữ. Những đàn bà đã trở
thành một phần của phong trào giải phóng đó là rất hung
hăng; họ đang làm mất đi mọi vẻ duyên dáng, tất cả những
cái bắt nguồn từ trực giác. Bởi vì nếu bạn phải tranh đấu với
đàn ông, bạn phải học cùng thủ đoạn, nếu bạn phải tranh đấu
với đàn ông, bạn phải tranh đấu với cùng kĩ thuật. Tranh đấu
với ai đó là rất nguy hiểm vì bạn trở thành giống như kẻ thù
của mình.
Đó là một trong những vấn đề lớn nhất của lịch sử loài
người. Một khi bạn tranh đấu với ai đó, dần dần bạn phải
dùng cùng kĩ thuật và theo cùng cách. Kẻ thù có thể bị đánh
bại, nhưng vào lúc nó bị đánh bại, bạn đã trở thành kẻ thù
của riêng mình. Stalin còn sa hoàng hơn bất kì sa hoàng nào,
bạo hành hơn bất kì sa hoàng nào. Tất nhiên, vấn đề phải là
như vậy: để lật đổ sa hoàng, cần phải có những người rất
bạo hành, còn bạo hành hơn cả bản thân sa hoàng. Chỉ họ
mới trở thành các nhà cách mạng, mới leo lên đỉnh. Lúc họ
đạt tới, bản thân họ đã trở thành sa hoàng rồi - và xã hội tiếp
tục theo cùng cách này. Chỉ những thứ nông cạn mới thay
đổi; sâu bên dưới xung đột vẫn cứ còn.
Xung đột là ở bên trong con người. Chừng nào nó còn
chưa được giải quyết ở đó thì nó không thể nào được giải
quyết ở bất kì đâu cả. Chính trị là ở bên trong bạn, nó là ở
giữa hai phần của tâm trí bạn.
Có một cầu nối rất nhỏ. Nếu cầu đó bị gẫy bởi tai nạn
nào đó, bởi một khiếm khuyết vật lí nào đó hay một cái gì đó khác,
người này bị chia chẻ, người này trở thành hai
người và hiện tượng tinh thần phân liệt hay nhân cách chia
chẻ xuất hiện. Nếu cầu này bị gẫy - và cầu này rất mong
manh - thế thì bạn trở thành hai, bạn hành xử giống như hai
người. Buổi sáng bạn rất đáng yêu, rất hay, buổi tối bạn rất
cáu kỉnh, hoàn toàn khác. Và bạn không nhớ buổi sáng của
mình - làm sao bạn có thể nhớ được? - tâm trí khác đã hoạt
động và người này trở thành hai người. Nếu cây cầu này
được làm mạnh thêm nhiều đến mức hai tâm trí biến mất
như là hai và trở thành một, thế thì tích hợp, thế thì kết tinh
phát sinh. Điều George Gurdjieff hay nói về kết tinh bản thể
không là gì khác hơn hai tâm trí này đã trở thành một, gặp
gỡ của nam và nữ bên trong, gặp gỡ của âm và dương, gặp
gỡ của trái và phải, gặp gỡ của logic và phi logic, gặp gỡ của
Plato và Aristotle.
Nếu bạn có thể hiểu được phân nhánh cơ sở này trong
cây cuộc sống của mình, thế thì bạn có thể hiểu tất cả những
xung đột vẫn diễn ra quanh bạn và bên trong bạn.
Để tôi kể cho bạn một giai thoại:
Trong người Đức, người Berlin được coi là hình ảnh thu
nhỏ của tính cục cằn và hiệu quả của người Phổ, trong khi
người Vienna lại là tinh hoa của cái duyên dáng và bất cẩn
của người Áo.
Có một câu chuyện về một người Berlin đến thăm
Vienna, bị lạc đường và đang cần hướng dẫn. Người Berlin
đó sẽ làm gì? Ông ta tóm lấy ve áo của người Vienna đầu
tiên đi ngang qua và sủa lên, “Bưu điện, ở đâu?”
Người Vienna giật nẩy mình cẩn thận gỡ nắm tay của
người kia ra, vuốt lại vạt áo và nói một cách lễ phép, “Thưa
ngài, đáng ra ngài nên lịch sự hơn khi lại gần tôi một cách lễ
phép và nói, ‘Thưa ngài, nếu ngài có thời gian và nếu ngẫu
nhiên ngài biết, xin ngài chỉ cho tôi Bưu điện.’”
Người Berlin nhìm chòng chọc một lát rồi lầu bầu, “Thà
lạc còn hơn!” rồi huỳnh huỵch bỏ đi.
Chính người Vienna đó về sau lại đến thăm Berlin và
hoá ra là bây giờ chính ông ấy lại phải đi tìm Bưu điện. Tiến
lại gần một người Berlin ông ta nói một cách lễ phép, “Thưa
ngài, nếu ngài có thời gian và nếu ngẫu nhiên ngài biết, xin
ngài chỉ cho tôi Bưu điện.”
Nhanh nhẹn như một cái máy người Berlin trả lời,
“Thẳng phía trước, tiến lên hai khối nhà, rẽ ngay sang phải,
tiến thêm một khối nhà, đi qua phố, nửa rẽ sang phải, bước
bên trái qua đường tầu hoả, đi qua quầy báo vào tầng dưới
của Bưu điện.”
Người Vienna, còn ngơ ngác chưa hiểu ra, dẫu sao vẫn
lầm bầm, “Một nghìn lần cám ơn, thưa ngài,” trong khi
người Berlin tò mò vồ lấy vạt áo người kia và hô lên, “Đừng
cám ơn làm gì, nhắc lại lời hướng dẫn đi!”
Tâm trí nam, người Berlin; tâm trí nữ, người Vienna...
Tâm trí nữ có vẻ duyên dáng, tâm trí nam có tính hiệu quả.
Và tất nhiên, trong quá trình dài, nếu có tranh đấu thường
xuyên, tính duyên dáng nhất định sẽ bị thất bại. Tâm trí hiệu
quả sẽ thắng bởi vì thế giới này hiểu ngôn ngữ của toán học,
không phải của tình yêu. Nhưng khoảnh khắc tính hiệu quả
thắng thế tính duyên dáng, bạn đã làm mất đi cái gì đó cực
kì giá trị: bạn đã đánh mất tiếp xúc với bản thể riêng của
mình. Bạn có thể trở thành rất hiệu quả nhưng bạn sẽ không
còn là con người thực nữa. Bạn sẽ trở thành cái máy, một
thứ tựa rô bốt.
Bởi vì điều này mà thường xuyên có xung đột giữa đàn
ông và đàn bà. Họ không thể nào tách biệt mãi, họ phải đi
vào trong mối quan hệ với nhau nhiều lần. Nhưng họ không
thể nào cùng nhau được. Tranh đấu không phải là bên ngoài,
tranh đấu là ở bên trong bạn. Và đây là hiểu biết của tôi:
chừng nào bạn còn chưa giải quyết xong tranh đấu bên trong
của bạn giữa bán cầu trái và phải, bạn sẽ không bao giờ có
thể an bình trong tình yêu, không bao giờ - bởi vì tranh đấu
bên trong sẽ được phản xạ ra bên ngoài. Nếu bạn đang tranh
đấu bên trong và bạn đồng nhất với bán cầu trái, bán cầu lí
trí, và liên tục cố gắng áp đảo bán cầu phải, bạn sẽ cố gắng
làm cùng điều đó với người đàn bà bạn yêu. Nếu người đàn
bà đang liên tục tranh đấu với lí do riêng của mình ở bên
trong, cô ấy sẽ liên tục tranh đấu với người đàn ông cô ấy
yêu.
Tất cả các mối quan hệ - gần như tất cả, ngoại lệ là có
thể bỏ qua được, có thể không tính tới - đều trở thành xấu.
Lúc đầu chúng là đẹp. Lúc đầu bạn không phô bầy thực tại,
lúc đầu bạn giả vờ. Một khi mối quan hệ được thiết lập và
bạn thảnh thơi, xung đột bên trong của bạn sủi bọt lên và bắt
đầu phản chiếu vào mối quan hệ của bạn - thế thì tranh đấu,
thế thì cả nghìn lẻ một cách cãi cọ lẫn nhau, phá huỷ lẫn
nhau. Do đó mới có hấp dẫn tới đồng dục. Bất kì khi nào xã
hội đã trở nên bị phân chia quá nhiều giữa đàn ông và đàn
bà, đồng dục lại bột phát tức thì. Bởi vì ít nhất đàn ông trong
tình yêu với đàn ông không có nhiều xung đột nhau. Mối
quan hệ tình yêu không thể rất thoả mãn, không thể dẫn tới
những khoảnh khắc cực kì phúc lạc và cực thích, nhưng ít
nhất thì nó cũng không xấu như mối quan hệ giữa đàn ông
và đàn bà. Đàn bà trở thành đồng tính nữ bất kì khi nào xung
đột trở nên quá nhiều, bởi vì ít nhất thì mối quan hệ tình yêu
giữa hai người phụ nữ cũng không vào sâu trong xung đột
đến thế. Người giống nhau gặp người giống nhau, họ có thể
hiểu lẫn nhau.
Vậy đấy, hiểu biết là có thể, nhưng hấp dẫn bị mất, tính
cực bị mất. Đấy là cái giá rất lớn. Hiểu biết là có thể nhưng
toàn bộ căng thẳng, thách thức bị mất. Nếu bạn chọn thách
thức, thế thì xung đột tới, bởi vì vấn đề thực là ở đâu đó bên
trong bạn. Chừng nào bạn còn chưa giải quyết được nó,
chừng nào bạn còn chưa đi tới hài hoà sâu sắc giữa tâm trí
nữ tính và nam tính của mình, bạn sẽ không thể yêu được.
Mọi người tới tôi và họ hỏi cách đi sâu vào trong mối
quan hệ. Tôi bảo họ, “Trước hết, đi sâu vào thiền đi. Chừng
nào bạn còn chưa giải quyết được bên trong bản thân mình,
bạn sẽ còn tạo ra nhiều vấn đề hơn là bạn đã có.” Nếu bạn đi
vào trong mối quan hệ, tất cả các vấn đề của bạn sẽ được
nhân lên. Chỉ quan sát thôi. Điều vĩ đại nhất và đẹp đẽ nhất
trên trái đất này là tình yêu, nhưng bạn có thể tìm thấy cái gì
xấu xa hơn, địa ngục hơn là nó không?
Mulla Nasruddin có lần đã bảo tôi, “Thế này, tôi đã phải
lảng tránh cái ngày độc địa này nhiều tháng rồi, nhưng lần
này thì tôi phải đi vào.”
“Đến nha sĩ hay bác sĩ?” tôi hỏi.
“Không,” người đó nói, “Tôi sắp cưới vợ.”
Mọi người né tránh hôn nhân, mọi người lảng tránh nó.
Khi một ngày nào đó họ thấy là không thể nào thoát khỏi nó,
chỉ thế thì họ mới thảnh thơi.
Vấn đề là ở đâu? Tại sao mọi người sợ dính líu sâu vào
thế? Dính líu lập tức tạo ra sợ hãi; cam kết lập tức tạo ra sợ
hãi - và con người hiện đại muốn dục nhưng không muốn có
yêu.
Một phụ nữ bảo với tôi rằng cô ấy muốn dục với người
lạ. Du hành trên tầu hoả, gặp một người lạ, thế thì được,
nhưng không với thậm chí ai đó là bạn bè hay quen thuộc.
Tôi hỏi, “Sao vậy?” Cô ấy nói rằng một khi bạn làm tình với
ai đó đã biết bạn, rắc rối nào đó bắt đầu. Trên tầu hoả, trong
cuộc hành trình, bạn gặp gỡ, làm tình, bạn thậm chí không
biết đến tên người kia là gì, người đó là ai, người đó từ đâu
tới. Bạn xuống tầu khi ga xuống của bạn tới và người đó đi
mất, quên nhau mãi mãi. Người đó chẳng để lại dấu vết gì,
bạn hoàn toàn vẫn còn sạch sẽ. Bạn đi ra khỏi nó hoàn toàn
sạch sẽ và không dấu vết gì.
Tôi có thể hiểu được. Đây là khó khăn của toàn bộ tâm
trí hiện đại. Tất cả các mối quan hệ đều dần dần trở thành
tuỳ tiện. Mọi người sợ mọi loại cam kết bởi vì ít nhất họ
cũng nhận ra một điều từ kinh nghiệm cay đắng: bất kì khi
nào bạn trở nên có quan hệ quá nhiều, thực tại bột phát, và
xung đột bên trong của bạn bắt đầu bị người khác phản xạ
lại. Và thế thì cuộc sống trở thành xấu xí, khủng khiếp,
không thể dung thứ được.
Có lần chuyện này xảy ra: Tôi đang ngồi với mấy người
bạn trong sân khu kí túc xá đại học. Một trong các thầy giáo
nói, “Vào cái ngày đám cưới của tôi xảy ra...”
Nhưng một thầy giáo khác lập tức dừng ông ấy lại và
nói, “Xin lỗi để đính chính, nhưng vấn đề như hôn nhân,
tiếp tân, ăn tối, và mọi thứ tự nhiên thế vẫn cứ xảy ra. Đấy
chỉ là tai hoạ xảy ra thôi. Các thầy có thấy sự phân biệt
không? Xin đừng nói, ‘Vào cái ngày hôn nhân của tôi xảy ra
hay vào cái ngày đám cưới của tôi xảy ra.’”
Người kia là thầy giáo ngôn ngữ và tất nhiên ông ấy
cũng đúng. Nhưng người thứ nhất nói, “Vâng, nhiều, nhiều
thứ...” và lại bắt đầu. “Và như tôi đã nói, cái ngày đám cưới
của tôi xảy ra ... đấy là tai hoạ.”
Nếu bạn ở ngoài hôn nhân, nó có thể trông giống như ốc
đảo đẹp trong sa mạc, nhưng khi bạn tới gần hơn, ốc đảo bắt
đầu khô cằn và biến mất. Một khi bạn bị bắt vào trong đó,
nó là sự giam cầm. Nhưng nhớ, giam cầm không tới từ
người kia, nó tới từ bên trong bạn.
Nếu bán cầu não trái thống trị bạn, bạn sẽ sống một cuộc
sống rất thành công, thành công đến mức vào lúc bạn bốn
mươi tuổi bạn sẽ mang ung bướu; vào lúc bạn bốn mươi
nhăm tuổi, bạn sẽ bị ít nhất là một hay hai cơn đau tim; vào
lúc bạn năm mươi tuổi, bạn sẽ gần chết - nhưng chết một
cách thành công. Bạn có thể trở thành nhà khoa học vĩ đại
nhưng bạn sẽ không bao giờ trở thành con người vĩ đại. Bạn
có thể tích luỹ đủ của cải nhưng bạn sẽ mất tất cả những cái
có giá trị. Bạn có thể chinh phục toàn thế giới như
Alexander nhưng lãnh thổ bên trong của bạn sẽ vẫn còn
không được chinh phục.
Có nhiều hấp dẫn để đi theo bán cầu não trái - đó là não
phàm tục. Nó bận tâm tới mọi đồ vật: ô tô, nhà cửa, tiền bạc,
danh vọng. Đó là khuynh hướng của người mà ở Ấn Độ
chúng ta gọi là grihastha, người nội trợ.
Bán cầu não phải có khuynh hướng là sannyasin, người
quan tâm nhiều hơn tới bản thể bên trong của riêng mình, an
bình bên trong của mình, phúc lạc của mình, và ít quan tâm
tới các đồ vật. Nếu chúng tới một cách dễ dàng, tốt; nếu
chúng không tới thì thế cũng tốt. Người đó quan tâm nhiều
tới khoảnh khắc này, ít quan tâm tới tương lai; quan tâm
nhiều tới tính thơ ca của cuộc sống, ít quan tâm tới số học
của nó.
Tôi đã từng nghe một giai thoại:
Finkelstein đã đạt được thành công bất thình lình trong
cuộc đua và Muscovitz, hoàn toàn hiểu được, thấy thèm
muốn.
“Finkelstein, anh đã làm thế nào vậy?” người đó hỏi.
“Dễ lắm,” Finkelstein nói, “đấy là mơ thôi.”
“Mơ à?”
“Đúng đấy. Tôi đã tính đánh cược về ba con ngựa,
nhưng tôi không chắc về con ngựa thứ ba. Thế rồi đêm hôm
trước tôi đã mơ rằng một thiên thần đứng trên đầu giường
tôi và nói, ‘Ta ban phúc lành cho con, Finkelstein, bẩy lần
bẩy phúc lành cho con.’ Khi tôi tỉnh dậy tôi hiểu rằng bẩy
lần bẩy là bốn mươi tám và rằng con ngựa số bốn mươi tám
là Giấc mơ thiên đường. Tôi đã lấy Giấc mơ thiên đường
làm con ngựa thứ ba trong đánh cược của mình và tôi hoàn
thành việc đó, chỉ đơn giản hoàn thành nó.”
Muscovitz nói, “Nhưng Finkelstein, bẩy lần bẩy là bốn
chín chứ!”
Và Finkelstein nói, “Vậy thì anh là nhà toán học rồi.”
Bao giờ cũng có cách đi theo cuộc sống qua số học, và
không có cách khác để đi theo cuộc sống qua mơ và linh
ảnh. Chúng hoàn toàn khác nhau.
Mới hôm nọ một ai đó đã hỏi, “Liệu có ma, tiên và
những điều như vậy không nhỉ?” Có đấy, có chúng - nếu
bạn đi qua bán cầu não phải thì chúng có, nếu bạn đi qua
bán cầu não trái thì chúng không có. Tất cả trẻ con đều
thuộc loại bán cầu phải, chúng thấy ma và tiên khắp xung
quanh. Nhưng bạn cứ đi nói với chúng và đưa chúng về chỗ
của chúng và bảo chúng, “Vô lí! Chúng mày ngu lắm. Tiên
đâu nào? Chẳng có gì cả, chỉ là cái bóng.” Dần dần bạn
thuyết phục đứa trẻ, đứa trẻ bất lực; dần dần bạn thuyết phục
nó và nó chuyển từ khuynh hướng bán cầu phải sang khuynh
hướng bán cầu trái. Nó phải chuyển, nó phải sống trong thế
giới của bạn. Nó phải quên đi giấc mơ của nó, nó phải quên
đi mọi điều huyền bí, nó phải quên đi mọi thơ ca - nó phải
học toán học. Tất nhiên nó trở thành hiệu quả trong toán
học, và trở thành gần như què quặt và tê liệt trong cuộc
sống. Sự tồn tại cứ đi xa dần xa dần và nó trở thành giống
như món hàng trong chợ. Toàn bộ cuộc sống của nó trở
thành như rác rưởi, nhưng tất nhiên, có giá trị trong con mắt
của thế gian.
Sannyasin là người sống qua tưởng tượng, sống qua
phẩm chất mộng mơ của tâm trí mình, người sống qua thơ
ca, người thi vị hoá cuộc sống, người nhìn qua linh ảnh. Thế
thì cây còn xanh hơn như chúng có vẻ xanh với bạn, thế thì
chim còn đẹp hơn, thế thì mọi thứ đều mang phẩm chất chói
sáng. Sỏi thường trở thành kim cương, đá thường không còn
bình thường nữa - không có gì là bình thường cả. Nếu bạn
nhìn từ bán cầu phải, mọi thứ đều trở thành thiêng liêng,
linh thiêng. Tôn giáo là từ bán cầu phải.
Một người đang ngồi cùng bạn mình ở quán cà phê uống
trà. Người đó nghiên cứu chén trà và nói với một tiếng thở
dài, “Aha, anh bạn, cuộc sống giống như chén trà.”
Người kia xem xét một chốc và rồi nói, “Nhưng tại sao?
Sao cuộc sống lại giống chén trà?”
Người thứ nhất đáp, “Làm sao tôi biết được? Tôi là triết
gia sao?”
Bán cầu não phải chỉ đưa ra phát biểu về sự kiện, nó
không thể cho bạn lí do. Nếu bạn hỏi, “Tại sao?” nó chỉ có
thể giữ im lặng, không câu trả lời nào tới từ nó. Nếu bạn
bước đi và bạn thấy một đoá hoa sen và bạn nói, “Đẹp thế!”
- rồi ai đó nói, ‘Tại sao?” bạn sẽ làm gì? Bạn sẽ nói, “Làm
sao tôi biết được? Tôi là triết gia sao?” Đấy là phát biểu đơn
giản, phát biểu rất đơn giản, trong bản thân nó đã là toàn bộ,
đầy đủ. Không có lí do đằng sau nó và không có kết quả bên
ngoài nó, nó là phát biểu đơn giản về sự kiện. Đọc
Upanishad mà xem - chúng là những phát biểu đơn giản về
sự kiện. Chúng nói, “Thượng đế hiện hữu.” Bạn đừng hỏi tại
sao. Chúng sẽ nói, “Chúng ta có phải là triết gia không?
Làm sao chúng ta biết được? Thượng đế hiện hữu.” Chúng
nói Thượng đế là đẹp, chúng nói Thượng đế là gần, gần hơn
trái tim bạn - nhưng đừng hỏi tại sao, chúng không phải là
triết gia.
Nhìn vào sách phúc âm và phát biểu của Jesus: chúng
đơn giản. Ông ấy nói, “Thượng đế của ta là thiên đường. Ta
là con ngài, ngài là bố ta. Đừng hỏi tại sao.” Ông ấy sẽ
không thể nào chứng minh điều đó trước toà án, ông ấy sẽ
đơn giản nói, “Ta biết.” Nếu bạn hỏi ông ấy ai đã nói cho
ông ấy, với thẩm quyền nào mà ông ấy nói những điều này,
ông ấy sẽ nói, “Đó là thẩm quyền của riêng ta. Ta không có
thẩm quyền nào khác.” Đó là vấn đề khi một người như
Jesus đi vào trong thế giới này: tâm trí lí trí không thể nào
hiểu nổi. Ông ấy đã bị đóng đinh không bởi lí do nào khác -
ông ấy đã bị đóng đinh bởi bán cầu trái bởi vì ông ấy là
người bán cầu phải. Ông ấ đã bị đóng đinh bởi vì xung đột
bên trong.
Lão Tử nói, “Cả thế gian dường như là khôn ngoan, chỉ
ta là đần độn u mê. Cả thế gian dường như chắc chắn, chỉ ta
là lẫn lộn và do dự.” Ông ấy là người bán cầu phải.
Bán cầu phải là bán cầu của thơ ca và tình yêu. Dịch
chuyển lớn là cần thiết và dịch chuyển đó là biến đổi bên
trong. Yoga là nỗ lực để đạt tới cái một của bản thể qua bán
cầu trái, dùng logic, toán học, khoa học và cố gắng vượt ra
ngoài. Thiền là cái đối lập lại: mục tiêu là như nhau nhưng
thiền dùng bán cầu phải để vượt ra ngoài. Cả hai đều có thể
được dùng, nhưng đi theo Yoga là con đường rất, rất dài; nó
gần như là cuộc vật lộn không cần thiết bởi vì bạn đang cố
gắng từ lí trí đạt tới siêu lí trí, điều là khó khăn hơn. Thiền
dễ hơn bởi vì nó là nỗ lực để đạt tới siêu lí trí từ vô lí trí. Vô
lí trí gần giống như siêu lí trí - không có rào chắn. Yoga
giống như đi xuyên qua tường. Còn thiền giống như mở ra
cánh cửa... cánh cửa có thể không đóng chút nào, bạn đẩy
một chút và nó mở ra.
Bây giờ đến câu chuyện này. Nó là một trong những câu
chuyện hay nhất trong các giai thoại thiền. Thiền nhân nói
thông qua các chuyện kể. Họ phải nói qua các chuyện kể bởi
vì họ không thể nào tạo ra được lí thuyết và học thuyết, họ
chỉ có thể kể chuyện. Họ là những người kể chuyện vĩ đại.
Jesus kể mãi các chuyện ngụ ngôn, Phật kể mãi chuyện ngụ
ngôn, các nhà huyền môn Sufi kể mãi những chuyện ngụ
ngôn - điều đó không phải là trùng lặp. Chuyện kể, chuyện
ngụ ngôn, giai thoại, là cách thức của bán cầu phải; logic,
biện luận, chứng minh, suy diễn, là cách thức của bán cầu
trái.
Nghe nó.
Gosa Hoyen hay nói, “Khi mọi người hỏi tôi thiền
giống cái gì, tôi kể cho họ câu chuyện này:
Câu chuyện này thực sự kể lại về việc thiền giống cái gì
mà không có định nghĩa. Nó chỉ ra. Định nghĩa là không thể có được bởi
vì thiền, theo phẩm chất cơ bản của nó, là
không định nghĩa được. Bạn có thể nếm trải nó nhưng bạn
không thể định nghĩa nó được, bạn có thể sống nó nhưng
ngôn ngữ là không đủ để nói về nó, bạn có thể trình bầy nó
nhưng bạn không thể nói về nó. Nhưng qua câu chuyện này
có thể truyền được một chút ít phẩm chất. Và câu chuyện
này thực sự chỉ ra, chỉ ra hoàn toàn phẩm chất của thiền
giống cái gì. Đây chỉ là cử chỉ - bạn đừng làm nó thành định
nghĩa, đừng triết lí quanh nó. Cứ để nó giống như tia chớp -
chớp loé của hiểu biết. Nó không định làm tăng thêm hiểu
biết của bạn nhưng nó có thể làm cho bạn dịch chuyển, xốc
mạnh, thay đổi động thái. Bạn có thể bị ném từ góc tâm trí
này sang góc khác... và đó là toàn bộ vấn đề của câu chuyện.
Để ý thấy rằng bố mình đã già đi, con của kẻ trộm
đề nghị ông bố dạy cho anh ta việc trộm đêm để
anh ta có thể đảm đương công việc gia đình sau
khi bố đã nghỉ.
Bây giờ công việc của kẻ trộm không phải là việc khoa
học, nó là nghệ thuật. Kẻ trộm ngay từ khi sinh ra đã như
nhà thơ; bạn không thể học được, học hành chẳng ích gì.
Nếu bạn học, bạn sẽ bị bắt. Bởi vì thế thì cảnh sát còn biết
nhiều hơn bạn, họ đã tích luỹ hàng thế kỉ học hành. Kẻ trộm
là kẻ trộm từ khi sinh ra: người đó sống qua trực giác - đó là
mẹo - người đó sống qua linh cảm. Kẻ trộm mang nữ tính;
người đó không là doanh nhân, người đó là kẻ liều lĩnh.
Người đó liều mạng tất cả chỉ vì cái không có gì, toàn bộ
nghề của người đó là nguy hiểm và rủi ro.
Điều này cũng giống hệt như người tôn giáo. Thiền nhân
nói rằng người tôn giáo cũng giống như kẻ trộm vậy: trong
tìm kiếm Thượng đế, họ cũng là những kẻ trộm. Không có
cách nào để đạt tới Thượng đế qua logic hay lí trí hay xã
hội, văn hoá, văn minh đã được chấp nhận. Họ khoét vách ở
đâu đó, họ lẻn vào từ cửa sau. Nếu trong ngày điều đó là
không được phép, họ đi vào trong bóng tối. Nếu không thể
đi theo đám đông trên đường cái, họ tạo con đường cá nhân
riêng của mình trong rừng rậm. Vậy đấy, có tương tự chắc
chắn. Bạn có thể đạt tới Thượng đế chỉ nếu bạn là kẻ trộm -
nghệ sĩ về cách đánh cắp lửa, cách đánh cắp kho báu.
Người bố sắp nghỉ hưu và đứa con hỏi, “Trước khi bố
nghỉ hưu bố dạy cho con việc này đi.”
Ông bố đồng ý, và đêm đó họ cùng đào tường
khoét vách vào trộm một nhà.
Mở chiếc rương lớn ra ông bố bảo đứa con chui
vào để lấy quần áo. Ngay khi đứa con đã chui vào
thì ông bố khoá trái cái rương lại và làm ầm ĩ để
cho cả nhà thức dậy. Thế rồi ông ta im lặng
chuồn mất.
Ông ta phải là một thầy thực sự, không phải là kẻ trộm
thường...
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra...
Tất nhiên, thế là tự nhiên! Kiểu dạy quái quỉ gì thế này?
Người đó đã bị ném vào trong một tình huống nguy hiểm -
nhưng đó là cách duy nhất để dạy điều gì đó về cái chưa
biết. Đó là cách duy nhất để dạy điều gì đó về bán cầu não
phải. Bán cầu não trái có thể được dạy ở trường học: việc
học là có thể, bộ môn là có thể, giáo trình từng bước một là
có thể. Thế rồi dần dần, chuyển từ lớp nọ lên lớp kia, bạn trở thành
thạc sĩ nghệ thuật và khoa học và biết bao nhiêu thứ
nữa. Nhưng không thể có trường nào dạy về bán cầu phải:
nó là trực giác, nó không phải là từng bước một, nó là bất
thần. Nó tựa như tia chớp, chớp loé trong bầu trời đêm. Nếu
nó xảy ra, nó xảy ra, nếu nó không xảy ra, nó không xảy ra -
chẳng có thể làm gì về nó cả. Bạn chỉ có thể để mình trong
một tình huống nào đó nơi nhiều khả năng hơn cho nó xảy
ra. Đó là lí do tại sao tôi nói ông già ấy phải đã là thầy thực
sự.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra...
Đây là ba trạng thái mà tâm trí của bạn sẽ trôi qua.
Trong tất cả các buổi thiền của tôi cũng điều đó được thực
hiện cho bạn. Bị khoá kín bên trong rương, mà chìa khoá bị
vứt đi rồi, trước hết bạn cảm thấy giận. Nhiều sannyasin tới
tôi và họ nói họ cảm thấy rất giận tôi. Tôi có thể hiểu, điều
đó là tự nhiên: tôi đang buộc họ vào những tình huống mà
tâm trí cũ của họ không thể hoạt động được. Đó là lí do gốc
rễ cho giận dữ. Họ đơn giản cảm thấy bất lực, tâm trí cũ của
họ không thể làm việc được, họ không thể làm ra được cái gì
từ đó - “Chuyện gì vậy?” Và khi bạn cảm thấy một tình
huống mà tâm trí bạn đơn giản vô dụng, bạn cảm thấy giận
tôi, giận dữ và rồi khiếp hãi. Thế thì người ta hiểu ra toàn bộ
tình huống và tất cả những điều bạn đã học dường như đơn
giản vô dụng; do đó mới sợ.
Bây giờ không có cách thức logic nào để thoát ra khỏi
cái rương đó: nó bị khoá từ bên ngoài, ông bố đã gây tiếng
động và cả nhà đã tỉnh dậy, mọi người lùng sục xung quanh,
tìm kiếm và người bố thì đã trốn thoát. Bây giờ có cách thức
logic nào để thoát ra khỏi cái rương không? Logic đơn giản
thất bại, lí trí chẳng ích gì. Bạn có thể nghĩ được gì? Tâm trí
bỗng nhiên dừng lại - và đó là điều người bố đang làm, đó là
tất cả những gì ông ấy làm. Ông ấy đang cố gắng buộc đứa
con phải vào một tình thế mà tâm trí logic dừng lại, bởi vì kẻ
trộm không cần tâm trí logic. Nếu người đó theo tâm trí
logic, chẳng chóng thì chầy người đó sẽ bị cảnh sát bắt bởi
vì họ cũng theo cùng một logic.
Việc đó đã xảy ra trong thế chiến thứ hai. Trong ba năm
Adolf Hitler liên tục thắng, và lí do là ở chỗ ông ta phi logic.
Tất cả các nước khác đang đánh nhau với ông ta đều đánh
nhau theo logic. Tất nhiên, họ có khoa học lớn lao về chiến
tranh, có huấn luyện quân sự, thế này thế nọ, và họ có các
chuyên gia, người sẽ nói, “Bây giờ Hitler sắp tấn công từ
phía này.” Và nếu Hitler cũng theo cảm giác của mình thì
ông ta phải làm điều đó bởi vì đó là điểm yếu nhất trong
tuyến phòng ngự của kẻ địch. Tất nhiên kẻ địch phải bị tấn
công nơi họ yếu nhất, đấy là logic. Cho nên họ chờ đợi
Hitler tại điểm yếu nhất, họ tập trung quanh điểm yếu nhất
còn Hitler lại đánh vào bất kì đâu, không dự kiến được. Ông
ta thậm chí chẳng thèm theo lời khuyên của các tướng lĩnh
của mình.
Ông ta có một nhà chiêm tinh, người sẽ gợi ý ra nơi phải
tấn công. Bây giờ đây là một điều gì đó chưa bao giờ được
làm trước đây - chiến tranh không được điều hành bởi nhà
chiêm tinh. Một khi Churchill hiểu ra, một khi các gián điệp
đệ trình báo cáo rằng họ sẽ không thắng được con người này
bởi vì ông ta tuyệt đối phi logic, rằng một nhà chiêm tinh
tồi, người chẳng biết gì về chiến tranh cả, người chưa bao
giờ ra mặt trận, quyết định mọi điều và quyết định bằng các
ngôi sao - sao có liên quan gì tới chiến tranh đang diễn ra
trên trái đất này? - thế thì Churchill lập tức chỉ định một nhà
chiêm tinh hoàng gia và họ bắt đầu tuân theo nhà chiêm tinh hoàng gia
này. Thế thì mọi việc bắt đầu đi vào luồng, bởi vì
bây giờ hai người đần đang dự đoán. Mọi thứ trở nên dễ
dàng hơn.
Nếu kẻ trộm định tuân theo Aristotle, chẳng chóng thì
chầy người đó sẽ bị bắt bởi cùng logic Aristotle mà cảnh sát
cũng tuân theo. Mới vài ngày trước đây, Vedanta đã làm
một điều hay: anh ấy trốn đi bằng chiếc xe dip của thiền
viện. Tất nhiên cảnh sát đã được thông báo. Mọi người đều
cho rằng người đó sẽ đi tới Chanda, bởi vì anh ta đã từng nói
rằng anh ta sẽ đi tới Chanda và mở lại một thiền viện cũ vẫn
quen có ở đó, Kailash. Nếu như anh ta đi tới đó, cảnh sát có
thể không theo được người đó, nhưng cảnh sát nghĩ một
cách logic và họ nói, “Nếu anh ta đã từng nói rằng anh ta
định đi tới Chanda thì anh ta sẽ không đến Chanda bây giờ
vì anh ta sợ người đó sẽ bị bắt trên đường. Anh ta không đi
tới đó đâu.” Cho nên họ không lo nghĩ gì về con đường đó
và, tất nhiên, Vedanta đã bị bắt ở Lonavala. Anh ta định đi
tới Bombay, nhưng cảnh sát cũng theo cùng logic đó.
Nếu bạn đi qua logic, thế thì bất kì ai theo cùng phương
pháp logic cũng đều có thể bắt được bạn ở bất kì đâu.
Kẻ trộm phải không thể dự đoán trước được, logic là
không thể có. Người đó phải phi logic thật nhiều để cho
không ai có thể dự đoán được người đó. Nhưng phi logic chỉ
có thể nếu toàn bộ năng lượng của bạn chuyển qua bán cầu
phải.
Bị khoá kín bên trong chiếc rương, người con
giận dữ, khiếp hãi và vắt óc tìm cách ra.
“Làm sao đây?” là một câu hỏi logic. Do đó anh ta khiếp
sợ bởi vì không có cách nào, cái ‘làm sao’ đơn giản là bất
lực. Thế rồi một ý tưởng loé lên trong anh ta. Bây giờ đây là
dịch chuyển: chỉ trong tình huống nguy hiểm nơi mà bán
cầu trái không thể làm việc được, nó mới cho phép, xem như
phương sách cuối cùng, bán cầu phải có tiếng nói của nó.
Khi nó không thể làm việc được, khi nó cảm thấy rằng bây
giờ không còn đi đâu được nữa, bây giờ là thất bại, thế thì
sao không dành ra một cơ hội cho phần vẫn bị kìm nén, cho
phần bị cầm tù của tâm trí? Để cho đấy là một cơ hội. Có
thể... và cũng chẳng hại gì. Đột nhiên...
Thế rồi một ý nghĩ chợt loé lên trong anh ta - anh
ta làm tiếng động như tiếng mèo.
Bây giờ đây không phải là logic. Làm tiếng động như
tiếng mèo đơn giản là một ý tưởng ngớ ngẩn. Nhưng nó lại
có tác dụng.
Gia đình này bảo người hầu cầm cây nến tới kiểm
tra lại chiếc rương.
Khi nắp rương vừa được mở khoá ra, anh chàng
nhảy vọt ra, thổi tắt cây nến, xô qua người hầu
khiếp hãi và chạy mất. Mọi người đuổi theo anh
ta.
Để ý thấy một chiếc giếng ngay bên cạnh đường,
anh chàng ném xuống đó một tảng đá lớn, rồi ẩn
vào trong bóng tối. Những người đuổi theo tụ tập
quanh giếng cố gắng xem tên trộm bị chết đuối.
Điều này nữa cũng không phải là tâm trí logic bởi vì tâm
trí logic cần thời gian. Tâm trí logic cần thời gian để xử lí,
để nghĩ, để tranh luận theo cách này cách nọ, tất cả các
phương án - và có cả nghìn lẻ một phương án. Khi bạn đang trong một
tình huống mà không có thời gian cho suy nghĩ,
nếu mọi người đang đuổi theo bạn... làm sao bạn nghĩ được?
Suy nghĩ là tốt khi bạn ngồi trong ghế bành. Với mắt nhắm
bạn có thể triết lí rồi nghĩ ngợi rồi tranh luận, ủng hộ cái này
chống lại cái kia, thuận và chống; nhưng khi mọi người
đang đuổi theo bạn và cuộc sống của bạn đang lâm nguy,
bạn không có thời gian để suy nghĩ - người ta sống trong
khoảnh khắc ấy, người ta đơn giản trở thành tự phát. Không
phải là anh ta đã quyết định ném hòn đá, điều đó đơn giản
xảy ra. Đó không phải là kết luận, anh ta không nghĩ về việc
làm nó, anh ta đơn giản thấy bản thân mình làm việc đó.
Anh ta ném đá vào giếng, ẩn mình trong bóng tối, những
người đuổi theo dừng lại, cứ nghĩ là tên trộm đã tự chết
chìm trong giếng.
Khi anh chàng này về tới nhà, anh ta rất giận bố
mình và cố gắng kể lại câu chuyện. Nhưng ông bố
nói, ‘Đừng bận tâm kể chi tiết cho ta nữa. Con
đang ở đây - con đã học xong nghệ thuật rồi.’”
Kể lại chi tiết phỏng có ích gì nữa? Chúng là vô dụng.
Chi tiết là vô dụng khi có liên quan tới trực giác bởi vì trực
giác chưa bao giờ lặp lại. Chi tiết là có nghĩa chừng nào
logic có liên quan. Cho nên người logic cứ đi vào những chi
tiết tỉ mỉ để cho nếu cùng tình huống đó lại xảy ra, họ sẽ
điều khiển được và họ sẽ biết phải làm gì.
Nhưng trong cuộc sống của kẻ trộm, cùng một tình
huống không bao giờ xảy ra lần nữa. Và trong cuộc sống
thực cùng một tình huống cũng chẳng bao giờ xảy ra cả.
Nếu bạn có kết luận trong tâm trí mình, bạn sẽ trở thành gần
chết, bạn sẽ không thể đáp ứng. Trong cuộc sống, đáp ứng là
cần thiết, không phải là phản ứng: bạn phải hoạt động từ
không đâu cả, không kết luận nào bên trong. Bạn phải hoạt
động mà không có trung tâm nào; bạn phải hoạt động trong
cái chưa biết từ cái chưa biết.
Và đây chính là điều mà Goso Hoyen quen nói khi mọi
người hỏi ông thiền giống cái gì. Ông sẽ kể lại câu chuyện
này.
Thiền đích xác giống như kẻ trộm vậy: nó là nghệ thuật,
nó không phải là khoa học, nó là nữ tính; nó không phải là
nam tính, nó không hung hăng, nó là tiếp nhận; nó không
phải là phương pháp luận đã được lập kế hoạch kĩ, nó là tự
phát. Nó chẳng liên can gì tới lí thuyết, giả thuyết, học
thuyết, kinh sách - nó phải xử lí chỉ một điều, và đó là, nhận
biết.
Điều gì đã xảy ra trong khoảnh khắc đó khi đứa con ở
bên trong rương? Trong nguy hiểm như thế bạn không thể
nào ngủ được. Trong nguy hiểm như thế tâm thức của bạn
trở nên rất sắc bén, mà phải như thế. Cuộc sống đang nguy
hiểm - bạn hoàn toàn tỉnh thức. Đó là cách người ta nên
hoàn toàn tỉnh thức từng khoảnh khắc. Và khi bạn hoàn toàn
tỉnh thức, dịch chuyển này xảy ra: từ bán cầu trái năng
lượng chuyển sang bán cầu phải. Bất kì khi nào bạn tỉnh táo
bạn đều trở thành trực giác; chớp loé tới với bạn, chớp loé từ
cái chưa biết, từ trời xanh. Bạn có thể không theo chúng -
thế thì bạn sẽ lỡ nhiều lắm.
Trong thực tế tất cả các phát minh vĩ đại trong khoa học
cũng đều tới từ bán cầu phải, không phải từ bán cầu trái.
Bạn phải đã nghe nói về Bà Curie, người phụ nữ duy nhất
được giải thưởng Nobel. Bà ấy đã làm việc vất vả trong ba
năm trên một vấn đề toán học nào đó mà không thể nào giải
quyết được nó. Bà ấy làm việc cần mẫn, biện luận hết cách
này đến cách khác, nhưng chẳng có cách nào. Một đêm, mệt mỏi, kiệt
sức, bà ấy rơi vào giấc ngủ; trong khi bà ấy rơi vào
giấc ngủ thì thế nữa bà ấy vẫn cố gắng giải quyết bài toán
này. Trong đêm bà ấy thức dậy, bước đi, viết ra lời giải trên
tờ báo nào đó, rồi quay lại ngủ tiếp. Sáng hôm sau bà ấy tìm
thấy lời giải trên bàn. Bà ấy không thể tin được ai đã làm
điều đó! Không ai làm điều đó cả! Người phục vụ - bạn
không thể nào mong đợi người đó làm điều đó được, người
đó chẳng biết gì về toán học cả. Bà ấy nhớ rõ rằng đêm hôm
trước bà ấy đã cố gắng hết sức mà không thể nào làm được
nó. Điều gì đã xảy ra? Thế rồi bà ấy cố gắng nhớ bởi vì bản
viết tay là của bà ấy. Bà ấy cố gắng nhớ... và thế rồi hồi
tưởng yếu ớt tới, dường như là trong mơ bà đã bước đi tới
bàn và đã viết ra.
Lời giải này từ đâu tới? Nó không thể nào tới từ bán cầu
trái, bên trái đã làm việc vất vả suốt ba năm nay. Và chẳng
có quá trình gì trên giấy cả, chỉ có kết luận. Nếu nó tới từ
bên trái thì sẽ phải có quá trình, nó tới dần từng bước.
Nhưng điều này giống như một tia chớp - cùng loại tia chớp
đã xảy ra cho cậu con trai đang trong rương. Bán cầu trái,
mệt mỏi, kiệt sức, bất lực, tìm sự giúp đỡ của bán cầu phải.
Bất kì khi nào bạn đang trong một góc như vậy, chỗ mà
logic thất bại, đừng thất vọng, đừng trở thành vô vọng.
Những khoảnh khắc đó có thể chứng tỏ là phúc lành lớn lao
nhất trong cuộc sống của bạn bởi vì đây là những khoảnh
khắc mà bên trái cho phép bên phải theo cách thức của nó.
Thế thì phần nữ tính, phần cảm nhận, cho bạn ý tưởng. Nếu
bạn theo nó, nhiều cánh cửa sẽ được mở ra. Nhưng cũng có
thể là bạn làm lỡ nó; bạn có thể nói, “Vô nghĩa làm sao!”
Cậu con trai này có thể đã lỡ bởi vì cái ý tưởng đó rất
bình thường, thường xuyên, logic. Tạo ra tiếng động giống
mèo sao? Để làm gì? Anh ta có thể đã hỏi, “Tại sao?” và thế
thì anh ta sẽ lỡ. Nhưng anh ta có thể không hỏi bởi vì tình
huống đã đến mức không còn cách nào khác. Cho nên anh ta
nghĩ, “Thôi thì thử xem sao. Có gì sai trong đó đâu?” Anh ta
dùng manh mối này.
Ông bố là phải. Ông ấy nói, “Đừng đi vào chi tiết, chúng
không quan trọng. Con đã về tới nhà, con đã học được nghệ
thuật.”
Toàn bộ nghệ thuật là cách thức hoạt động từ phần nữ
tính của tâm trí bạn, bởi vì nữ tính được gắn với cái toàn thể
và nam tính không gắn với cái toàn thể. Nam tính là hung
hăng, nam tính thường xuyên trong tranh đấu; nữ tính
thường xuyên buông xuôi, trong tin cậy sâu sắc. Do đó thân
thể nữ đẹp thế, tròn trịa thế. Có tin cậy sâu sắc và hài hoà
sâu sắc với tự nhiên. Đàn bà sống trong buông xuôi sâu sắc;
đàn ông thường xuyên đánh nhau, giận dữ, làm việc này
việc nọ, cố gắng chứng minh điều gì đó, cố gắng đạt tới đâu
đó. Đàn bà hạnh phúc, không cố gắng đạt tới đâu cả. Hỏi
đàn bà xem họ có muốn lên mặt trăng không - họ sẽ đơn
giản ngạc nhiên. Để làm gì? Ích lợi gì? Sao rắc rối thế? Gia
đình là hoàn toàn tuyệt vời. Đàn bà không quan tâm đến cái
gì đang xảy ra ở Việt Nam và cái gì đang xảy ra ở Hàn quốc
và cái gì đang xảy ra ở Israel. Cô ấy nhiều nhất chỉ quan tâm
tới cái gì đang xảy ra ở nhà hàng xóm, nhiều nhất chỉ quan
tâm tới ai đang yêu ai, ai đang trốn đi với ai... trong những
chuyện tầm phào, không phải trong chính trị. Cô ấy quan
tâm nhiều tới cái ngay lập tức, tại đây và bây giờ; cái đem
cho cô ấy hài hoà, duyên dáng. Đàn ông thường xuyên cố
gắng chứng minh điều gì đó, và nếu bạn muốn chứng minh
dĩ nhiên bạn phải tranh đấu và cạnh tranh, tích luỹ.
Có lần một người đàn bà cố gắng mời bác sĩ Johnson nói
chuyện với cô ta nhưng ông này đường như rất ít để ý tới cô
ta.
“Sao thế bác sĩ,” cô ta nói một cách hóm hỉnh, “Tôi cứ
tưởng ông thích bầu bạn với đàn ông hơn là bầu bạn với đàn
bà.”
“Thưa bà,” Johnson đáp, “tôi rất thích bầu bạn với các
bà. Tôi thích cái đẹp của họ, tôi thích cái duyên dáng của họ,
tôi thích cái hoạt bát của họ, và tôi thích im lặng của họ.”
Đàn ông đã buộc đàn bà phải im lặng, không chỉ bên
ngoài, cả bên trong nữa - buộc phần nữ tính phải yên tĩnh.
Quan sát bên trong mình đi. Nếu phần nữ tính nói điều gì đó
bạn lập tức nhảy lên nó và bạn nói, “Có logic không? Rõ
ngớ ngẩn!” Mọi người tới tôi và họ nói, “Trái tim nói chúng
tôi thích trở thành sannyasin nhưng cái đầu nói không.” Bác
sĩ Johnson, cố gắng giữ đàn bà im lặng... Trái tim là nữ tính.
Bạn bỏ lỡ nhiều trong cuộc sống của mình bởi vì cái đầu
cứ nói mãi; nó không cho phép ai nói. Và phẩm chất duy
nhất trong cái đầu là ở chỗ nó ăn nói lưu loát hơn, tinh ranh
hơn, nguy hiểm hơn, bạo hành hơn. Bởi tính bạo hành của
nó mà nó đã trở thành người lãnh đạo bên trong, và quyền
lãnh đạo bên trong đó đã trở thành quyền lãnh đạo bên ngoài
cho đàn ông. Đàn ông đã thống trị đàn bà cả trong thế giới
bên ngoài nữa - cái duyên dáng bị cái bạo hành thống trị.
Tôi được mời tới một trường học với một việc nào đó.
Có một đám học sinh đang tập trung và trong đám này toán
diễu hành đã được sắp xếp theo chiều cao, đứa thấp nhất
đứng trước cho đến đứa cao nhất. Nhưng hình mẫu này bị
phá vỡ, tôi để ý thấy, bởi đứa đầu tiên đi đầu cho đám rước.
Nó là một thanh niên lênh khênh cao hơn hẳn một cái đầu so
với tụi còn lại.
“Sao cháu kia đứng trước?” tôi hỏi một bé gái, “Nó là
lãnh đạo của trường, đội trưởng hay cái gì như vậy không?”
“Không,” cô bé thì thào, “nó chuyên môn cấu véo.”
Tâm trí nam tính cứ cấu véo, tạo ra rắc rối. Kẻ gây rắc
rối trở thành người lãnh đạo. Trong trường, tất cả các thầy
giáo khôn ngoan đều chọn tụi gây rắc rối nhất làm trưởng
lớp, trường - bọn gây rắc rối, bọn tội phạm. Một khi chúng ở
vị trí quyền lực, toàn bộ năng lượng của chúng để gây rắc
rối nay trở thành có ích cho thầy giáo. Cũng những con
người đó bắt đầu tạo ra kỉ luật.
Quan sát các chính khách trên thế giới này: khi một
đảng đương quyền thì đảng đối lập tạo ra rắc rối trong nước.
Họ là những kẻ phá luật, các nhà cách mạng. Và đảng
đương quyền tạo ra kỉ luật. Một khi họ bị ném ra khỏi quyền
lực, họ sẽ tạo ra rắc rối. Và một khi đảng đối lập lên nắm
quyền, họ trở thành người bảo vệ kỉ luật. Tất cả họ đều là kẻ
gây rắc rối.
Tâm trí nam tính là hiện tượng gây rắc rối, do đó nó chế
ngự, nó chi phối. Nhưng sâu bên dưới, mặc dầu bạn có thể
đạt tới quyền lực, bạn làm lỡ cuộc sống - và sâu phía dưới,
tâm trí nữ tính vẫn tiếp tục. Và chừng nào mà bạn còn chưa
rơi trở lại với nữ tính và chưa buông xuôi, bạn sẽ không biết
cuộc sống thực là gì và mở hội nó là gì.
Tôi đã từng nghe một giai thoại:
Một nhà khoa học Mĩ có lần tới thăm văn phòng của
một nhà vật lí được giải thưởng Nobel, Niels Bohr, ở
Copenhagen, và ngạc nhiên thấy rằng phía trên bàn ông ấy là chiếc móng
ngựa, được đóng đinh chắc chắn trên tường
với đầu mở quay lên theo cách thức đã được cho là nó sẽ
đem lại vận may và không để nó tràn mất.
Người Mĩ nói với một cái cười mỉa mai, “Chắc chắn là
ông không tin vào cái móng ngựa này sẽ đem lại cho ông
vận may, phải chứ, giáo sư Bohr? Sau rốt, là một nhà khoa
học cỡ đầu đàn...”
Bohr cười khúc khích, “Tôi chẳng tin vào điều như vậy
đâu, anh bạn tốt của tôi, không tin một chút nào. Tôi chắc
chắn là không thể nào tin vào những cái vô nghĩa ngốc
nghếch như thế. Tuy nhiên, người ta bảo tôi là cái móng
ngựa này sẽ đem lại vận may cho bạn dù bạn có tin vào nó
hay không.”
Nhìn sâu hơn một chút, ngay dưới logic của bạn ấy, bạn
sẽ thấy luồng nước tươi mát của trực giác, luồng nước của
tin cậy tuôn chảy.
Yoga là một cách để dùng lí trí đạt tới Thượng đế - tất
nhiên rất khó khăn, và là con đường dài nhất. Nếu bạn theo
Patanjali, bạn đang cố gắng làm cái mà có thể xảy ra chẳng
phải làm gì; bạn đang cố gắng vất vả để làm điều gì đó có
thể xảy ra ngay bây giờ mà không cần nỗ lực nào. Bạn đang
cố gắng kéo bản thân mình lên bằng chiếc dây giầy - kéo
bản thân bạn lên.
Thiền là cách thức của tự phát, cố gắng vô nỗ lực, cách
thức của trực giác.
Thiền sư Ikkyu, một nhà thơ lớn, đã nói, “Tôi có thể
nhìn thấy mây từ xa hàng nghìn dặm, nghe thấy tiếng nhạc
cổ trong rặng thông.”
Đây là tất cả những gì về thiền. Bạn không thể thấy mây
từ xa hàng nghìn dặm bằng tâm trí logic. Tâm trí logic giống
như chiếc kính, quá bẩn, quá nhiều bụi bặm tư tưởng, lí
thuyết, học thuyết. Nhưng bạn có thể thấy mây từ hàng
nghìn dặm với chiếc kính thuần khiết của trực giác, với vô ý
nghĩ, chỉ nhận biết thuần khiết. Tấm gương sạch bóng và
trong sáng tối thượng.
Bạn không thể nghe thấy nhạc cổ trong rặng thông bằng
tâm trí logic thông thường. Làm sao bạn có thể nghe thấy
nhạc cổ được? Âm nhạc, một khi đã trôi qua, trôi qua mãi
mãi.
Nhưng tôi bảo bạn, Ikkyu là phải. Bạn có thể nghe thấy
nhạc cổ trong rặng thông... Tôi đã từng nghe thấy nó...
Nhưng dịch chuyển, thay đổi toàn bộ, thay đổi động thái, là
cần có. Thế thì bạn lần nữa lại có thể thấy Phật đang thuyết
giảng và bạn có thể nghe lần nữa Phật đang nói.
Bạn có thể nghe nhạc cổ trong rặng thông bởi vì nó là
tiếng nhạc vĩnh hằng, nó không bao giờ mất. Bạn đã đánh
mất khả năng nghe nó. Âm nhạc này là vĩnh hằng; một khi
bạn lấy lại khả năng đó, bỗng nhiên nó lại có đó. Nó bao giờ
cũng có đó, chỉ bạn là không có đó. Ở đây và bây giờ và bạn
cũng có thể thấy mây từ xa hàng nghìn dặm và nghe thấy
tiếng nhạc cổ trong rặng thông.
Thay đổi nhiều và nhiều hơn nữa hướng tới bán cầu phải
đi. Trở thành ngày càng nữ tính hơn, ngày càng đáng yêu
hơn, buông xuôi, tin cậy, ngày càng gần hơn với cái toàn
thể. Đừng cố gắng làm hòn đảo, trở thành một phần của lục
địa đi.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét